Op 21 maart mogen we weer stemmen voor de gemeenteraadsverkiezingen. Een paar deelnemende partijen draagt het stempel ‘fascistisch’, maar zijn ze dat wel? KIJK vroeg het historicus Robin te Slaa wiens meest recente boek de recht-voor-zijn-raap-titel Wat is fascisme? heeft.

Waarom een boek over een politieke stroming die al sinds 1945 op de zogeheten mestvaalt van de geschiedenis ligt?

Samen met een collega-historicus, Edwin Klijn, werk ik aan een driedelige geschiedenis van de in 1931 opgerichte Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland, kortweg de NSB. Daardoor raakte ik geïnteresseerd in de ideologie van het fascisme. Want het traditionele beeld van het fascisme als een beweging met megalomane leiders die alleen door machtswellust werden gedreven, klopt niet. Veel fascisten hielden er oprechte idealen op na. Dat waren weliswaar volledig verkeerde idealen, die tot afschuwelijke misdaden hebben geleid, maar het is te makkelijk om het fascisme af te doen als een soort politieke hondsdolheid.

De PVV wordt vaak met de NSB vergeleken. Ook een partij als Alternative für Deutschland, de PVV van onze oosterburen, zou fascistisch bezig zijn. Terechte beschuldigingen?

In veel gevallen vind ik dat te kort door de bocht. Fascisme is een scheldwoord geworden voor alles wat we in politiek en maatschappelijk opzicht verwerpelijk vinden. Je kunt ook de vraag stellen of het zinvol is om het rechtspopulisme met het fascisme te vergelijken. Ik denk van wel, als je daarbij maar de onderlinge verschillen in acht neemt. Dat gebeurt vaak niet, en dan zie je dat vergelijken uitloopt op gelijkstellen. Wat de zaak niet verduidelijkt maar vertroebelt, zowel wat het rechts-populisme als het fascisme betreft.

Thierry Baudet van het Forum voor Democratie zegt dat de westerse beschaving ernstig gevaar loopt. En: ‘Ik heb de wens om het land te redden.’ Dat klinkt toch een stuk hoogdravender dan de PVV-slogans?

Thierry Baudet presenteert zichzelf graag als conservatieve filosoof. Maar als je zijn boeken leest, zie je dat het bij hem ook om de vier hoofdbestanddelen van het rechts-populisme draait: ongenoegen over de politieke elite, een afkeer van alles wat niet met het eigen volk te maken heeft, het punt dat gewone mensen meer te zeggen moeten krijgen, en agitatie tegen de EU. Dus ondanks de intellectuele opsmuk vind ik Baudet niet zo heel veel van Wilders verschillen. Het is eerder de toon dan de inhoud.

Dit is een fragment uit het interview te vinden in KIJK 3/2018. Deze editie ligt in de winkel vanaf 22 februari tot en met 21 maart.

Tekst: Leo Polak

Meer informatie: 

• YouTube: Tienjarig bestaan van de NSB (1942)
• YouTube: Zwarte Soldaten (documentaire over Nederlanders bij de Waffen-SS)
• HowStuffWorks: How Fascism works
• Modern History Sourcebook: Benito Mussolini – What is Fascism? (1932)
• Robin te Slaa Historisch Onderzoek

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!