De beïnvloeding van Duitse universiteiten tijdens de Koude Oorlog is mislukt. De ideologieën van de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie moesten het afleggen tegen de Duitse onderwijstraditie.
Na de Tweede Wereldoorlog werd het universiteitsleven in West- en Oost-Duitsland grondig hervormd door respectievelijk de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Hun doel? Cultureel imperialisme, oftewel het opleggen van de eigen ideologie aan de Duitse bevolking. Hierin gingen beide mogendheden ver: rectoren werden vervangen, statuten herschreven, curricula omgegooid en de collectie van de universiteitsbibliotheken aangepast.
Toch heeft dat imperialisme maar weinig bereikt in de Duitse academische wereld. Dat zegt Natalia Tsvetkova, die 19 mei op dit onderwerp is gepromoveerd aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij bestudeerde de greep op de Duitse universiteiten tussen 1945 en 1990 aan de hand van onlangs geopende archieven.
Uit deze archieven bleek dat de hoogleraren aan beide kanten van het ijzeren gordijn een zekere onafhankelijkheid wisten te bewaren en dat ook de studenten de opgelegde doctrines niet zonder slag of stoot aannamen. In West- én Oost-Duitsland was er veel verzet tegen het cultureel imperialisme, zij het in het Oosten minder out in the open dan in West-Duitsland.
Het motief voor dit verzet is volgens Tsvetkova de conservatieve hang naar de Duitse onderwijstraditie waarin academische vrijheid, grote afstand tot politiek, afwijzing van opgelegde ideologieën en invloed van de gevestigde staf centraal staan. En zo kon het gebeuren dat aan het einde van de Koude Oorlog de Duitse universiteiten dus niet Westers of communistisch georiënteerd waren, maar de traditionele Duitse onderwijstraditie hadden behouden.
Volgens Tsvetkova roept dit onderzoek de vraag op of het zin heeft om een bepaalde ideologie in een land te introduceren. Ze verwijst daarbij naar de manier waarop het Westen de Arabische wereld probeert te beïnvloeden, en naar Europese pogingen om Afrikaanse landen op te voeden. “Culturele interferentie heeft maar weinig invloed op lokalisme, traditionalisme en conservatisme”, aldus de kersverse doctor.
Bronnen: Rijksuniversiteit Groningen
Beeld: CC BY-SA 3.0/Jens Lordan