Dankzij de Nederlandse LOFAR-telescoop zijn er zo’n 300.000 nieuwe sterrenstelsels ontdekt, werd deze week bekendgemaakt.

Onze blauwe bol maakt deel uit van het Melkwegstelsel. Maar dat sterrenstelsel is er slechts één in het universum dat uit miljarden stelsels bestaat. Zo vertelde hoogleraar observationele kosmologie Huub Röttgering van de Universiteit Leiden op radio 2 dat het aantal geschatte sterrenstelsels 100 miljard is. Duizelt het je al?

Vergeleken met dit aantal lijkt de ontdekking van de Nederlandse radiotelescoop LOFAR (Low-Frequency Array) een schijntje. De telescoop, die uit twintigduizend radioantennes bestaat en waarvan het centrale punt zich in Drenthe bevindt, heeft 300.000 nieuwe sterrenstelsels in kaart gebracht.

Lees ook: Melkweg heeft ooit groot sterrenstelsel opgeslokt

Big sky survey by @LOFAR has detected hundreds of thousands of previously undetected galaxies, shedding new light on black holes & how clusters of galaxies evolve. The first 26 articles have just been published in @AandA_journal https://t.co/IMNbORFIqf pic.twitter.com/RTHoj50Mun

— ASTRON (@ASTRON_NL) February 19, 2019

Tien miljoen dvd’s

Meer dan 200 astronomen uit 18 landen – met Röttgering als een van de hoofdonderzoekers – werkten mee aan het grootschalige project. LOFAR, die gebruikmaakt van radiostraling, doet al een aantal jaren metingen. De eerste resultaten daarvan zijn deze week in 26 papers gepubliceerd in Astronomy & Astrophysics.

Het was geen makkie om alle verzamelde LOFAR-gegevens te verwerken. De klus vergde niet alleen een hoop tijd, maar ook kracht. De radiotelescoop had namelijk zoveel data verzameld dat er tien miljoen dvd’s mee konden worden gevuld.

‘De pijplijn werkt’

De sterrenkundigen schakelden daarom de hulp in van SURF (Samenwerkende Universitaire Rekenfaciliteiten), een Nederlandse ICT-samenwerkingsorganisatie. Met behulp van supercomputers in Amsterdam en Groningen en nieuwe rekenmethodes konden alle data veel sneller worden verwerkt.

“Het is ontzettend goed om te zien dat het LOFAR-team nu een deel van het onderzoek heeft gepubliceerd”, mailt hoogleraar galactische radiosterrenkunde Huib Jan van Langevelde (verbonden aan JIVE, Dwingeloo), niet betrokken bij het onderzoek. “Het verwerken van de enorme hoeveelheid gegevens is ingewikkelder voor LOFAR-data dan voor elke bestaande radiotelescoop. Dat ze nu de eerste survey uitgeven, geeft aan dat de hele pijplijn werkt en dat we de andere delen van het onderzoek ook kunnen verwachten.”

Op naar de 15 miljoen

Naast nieuwe sterrenstelsels detecteren, deed LOFAR ook nog andere ontdekkingen. Zo waren astronomen in staat om het ‘eetgedrag’ van zwarte gaten te zien, om de evolutie van sterrenstelselcluster te bestuderen en om magnetische velden te meten. Van Langevelde: “We wisten al dat LOFAR een uniek zicht op het heelal zou hebben en dat komt in deze serie artikelen prachtig naar voren. LOFAR is uniek gevoelig voor de radiobronnen in het vroege heelal, jonge melkwegstelsels rond zwarte gaten en clusters van sterrenstelsels. Met deze catalogus in de hand kunnen astronomen aanwijzingen vinden hoe het universum zich evolueert.”

“Als de hele hemel in kaart is gebracht,” gaat Van Langevelde verder, “kunnen de LOFAR-astronomen de volgende stap maken en bestuderen of er variabele bronnen zijn en op zoek naar de sporen van de Big Bang.”

Overigens omvatten de 26 papers die deze week zijn gepubliceerd alleen de eerste 2 procent van de luchtverkenning. Dus in de (nabije) toekomst zullen er nog veel meer sterrenstelsels worden ontdekt. Of zoals Röttgering het verwoordt: “We trachten de komende jaren richting de 15 tot 20 miljoen te gaan!”

Bronnen: Astronomy & Astrophysics, CNN, ScienceAlert

Beeld: LOFAR Survey Team

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!