Sinds een Engelse hiv-patiënt een stamceltransplantatie heeft ondergaan, hoeft hij al anderhalf jaar geen medicijnen te slikken. Is hij de tweede persoon ooit die is genezen van het virus?
Al jaren wordt hij een medisch wonder genoemd: Timothy Brown, de eerste mens die genas van hiv. Brown had, naast hiv-positief te zijn, leukemie en werd daarvoor behandeld. Hij onderging meerdere chemotherapieën en bestralingen en ontving een transplantatie van een donor. De stamcellen van deze donor waren immuun voor het hiv-virus en dat bleek zijn redding te zijn geweest.
Nu, ruim tien jaar later, is er sprake van een tweede patiënt die al maanden achtereen geen medicijnen tegen hiv hoeft te slikken, na een stamceltransplantatie te hebben gehad. Dat werd onlangs bekendgemaakt op een internationaal congres in Seattle.
Lees ook:
Gunstige mutatie
In 2003 werd er hiv geconstateerd bij de Britse man, gevolgd door de diagnose lymfeklierkanker in 2012. Om dit type kanker te behandelen, ontving de patiënt een stamceltransplantatie, waarbij hij stamcellen van een identieke donor kreeg toegediend.
“Wat ze bij de beschreven patiënt hebben gedaan, is het hele reservoir van hiv geëlimineerd door chemotherapie (eventueel in combinatie met bestraling)”, mailt internist-infectioloog en klinisch-immunoloog Godelieve de Bree (Amsterdam UMC) vanaf het congres in Seattle. “Het gehele immuunsysteem is vervangen door een donor-afweersysteem met speciale eigenschappen waardoor hiv er geen toegang meer tot heeft.”
De donor in kwestie beschikt over stamcellen die een genetische mutatie bevatten, waardoor ze immuun zijn voor hiv. Slechts een klein aantal Europeanen bezit dit gemuteerde CCR5-gen. De mutatie zorgt ervoor dat hiv zich niet aan gastheercellen kan binden.
Medicijnvrij
Hiv-patiënten worden meestal met een combinatie van drie verschillende hiv-remmers behandeld. Deze blokkeren de vermenigvuldiging van het virus in het lichaam. Zestien maanden nadat de Britse patiënt de stamceltransplantatie had ontvangen, stopten de artsen met deze combinatietherapie. Dat is inmiddels alweer anderhalf jaar geleden en uit verschillende tests is gebleken dat er geen spoor van het virus meer is te vinden.
Kunnen we dus spreken van genezing? Daarmee zijn de artsen nog voorzichtig, en terecht, vindt hiv-onderzoeker Kwinten Sliepen van het Amsterdam UMC. “Het gevaar blijft dat hiv nog ergens verstopt zit, maar normaal gesproken wordt het virus weer ‘wakker’ als er geen medicijnen worden toegediend. En in dit geval is er na anderhalf jaar nog steeds geen hiv gedetecteerd.”
“Dezelfde soort methode als bij Timothy Brown is gebruikt”, gaat Sliepen verder, “en dat geeft goede hoop voor de patiënt op lange termijn. Maar pas over een aantal jaar weten we zeker of er inderdaad sprake van genezing is. Wat dat betreft lijkt het op kanker: je weet na een aantal jaar of je echt ‘schoon’ en genezen bent.”
Graft-versus-host
Verder kan een complicatie, die bij zowel de Britse patiënt als bij Brown destijds optrad, een belangrijke rol hebben gespeeld in de behandeling. Beide heren hadden namelijk graft-versus-host-ziekte, ook wel de omgekeerde afstotingsziekte genoemd. Hierbij vielen de afweercellen van de donor de cellen van de hiv-patiënt aan. Onderzoekers denken dat de donorstamcellen hebben geholpen bij het elimineren van gastheercellen die nog steeds waren geïnfecteerd met hiv, waardoor werd voorkomen dat het virus terugkeerde.
De gebruikte methode is dus op korte termijn zeker niet toepasbaar op hiv-geïnfecteerde patiënten, vertelt Sliepen. Wel stellen wetenschappers gentherapie voor, waarbij stamcellen zodanig worden aangepast dat het hiv-virus ze niet kan infecteren. Daar wordt momenteel al onderzoek naar gedaan.
Het onderzoek is gepubliceerd in Nature.
Bronnen: University College London via EurekAlert!, The Washington Post, New Atlas
Beeld: Centers for Disease Control and Prevention
Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!