Willem van der Does schrijft ditmaal over lsd-gebruik. Nou ja, over een groot pleitbezorger ervan: de omstreden Amerikaanse psycholoog Timothy Leary.

“Timothy Leary’s dead. No, no, no, no. He’s outside, looking in.” Met deze zinnen begint het nummer Legend of a mind van de Britse popgroep The Moody Blues. Toen het in 1968 op de plaat werd gezet, was Leary nog lang niet dood. Hij overleed pas in 1996, op 75-jarige leeftijd. Timothy Leary was een Amerikaanse psycholoog die vanaf de jaren zestig een luidruchtig pleitbezorger was van het gebruik van lsd en andere psychedelische middelen, zoals paddo’s (psilocybine). Leary vergeleek zijn psychedelische ervaringen met Tibetaanse teksten over de stadia tussen leven en dood. Het stervensproces als een lsd-trip. Dat laatste werd dus de inspiratie voor Legend of a mind.

De gevaarlijkste man van Amerika

Als íemand een man van uitersten genoemd mag worden, dan is Leary het wel. Hij ontwierp een model voor diagnostiek van persoonlijkheid dat al zestig jaar standhoudt. Maar hij ging zo onverantwoordelijk met psychedelica om dat het onderzoek ernaar een slechte naam kreeg en tientallen jaren is gestagneerd. Hij werkte op de beste universiteiten, maar zat ook tientallen keren in de gevangenis, eenmaal zelfs in een cel naast sekteleider en moordenaar Charles Manson. President Richard Nixon noemde Leary “de gevaarlijkste man van Amerika”.

Elke student psychologie neemt nog steeds kennis van Leary’s werk uit de jaren vijftig, dat origineel en degelijk is. De ‘Roos van Leary’ is een indeling van persoonlijkheid op basis van interpersoonlijk gedrag. (Bijvoorbeeld: ben je dominant of onderdanig? Competitief of hulpvaardig?) Deze indeling is nog altijd een basis voor moderne persoonlijkheidstyperingen. Leary was te snel verveeld om zich heel lang in dit onderwerp vast te bijten. Maar zijn werk viel wel op, en begin jaren zestig werd hij als docent aangetrokken door de Harvard-universiteit.

Andere wereld

Al gauw veroorzaakte hij daar onrust door onderzoek te doen naar psilocybine, lsd en andere geestverruimende middelen. Hij zou druk hebben uitgeoefend op studenten om zich beschikbaar te stellen als proefpersoon. Het waren andere tijden. Psilocybine en lsd waren nog legaal en van een ethische toetsing van onderzoek door een onafhankelijke commissie had nog niemand gehoord. Maar ook wetenschappelijk gezien waren de ‘experimenten’ onder de maat. Andere stafleden trokken aan de bel en enige tijd later werd Leary ontslagen. Hij was niet op komen dagen voor een college en werd er meteen uitgebonjourd.

Zijn ontslag betekende het einde van het Harvard Psilocybin Project, maar niet het einde van zijn bemoeienis met psychedelica. Op YouTube zijn nog heel wat interviews te vinden die Leary in de loop van zijn leven over lsd en andere drugs heeft gegeven. Wat opvalt is dat zowel in de oudere als de meer recente fragmenten serieuze en tenenkrommende interviews elkaar afwisselen. De ene keer legt hij rustig uit dat hij lsd beschouwt als een ‘microscoop’.

Als je door een microscoop kijkt, zie je een wereld waar je anders geen weet van hebt, maar die je wel beïnvloedt. En lsd was volgens Leary dus een microscoop op je geestelijke wereld. In andere interviews is hij klaarblijkelijk stoned en reageert hij bijvoorbeeld lacherig op een man wiens dochter suïcide pleegde na het gebruik van lsd.

War on drugs

Leary, met zijn mediagenieke voorkomen, zijn onbevreesde levensstijl en zijn paradoxale levensgeschiedenis, werd een graag geziene gast in het lezingencircuit en in talkshows. Zijn blijvende invloed ligt in zijn werk uit de jaren vijftig over persoonlijkheid. Wie de wetenschappelijke literatuur van de laatste tien jaar doorneemt, vindt interessante publicaties over de effecten van psilocybine. Het veroorzaakt inderdaad mystieke ervaringen. Het wordt gebruikt als model voor psychose en het is effectief gebleken in de behandeling van existentiële angst bij gevorderde kanker (zoals ook te lezen is in het artikel dat op pagina 22 begint).

Was Leary zijn tijd vooruit? Mijn conclusie is dat hij inderdaad iets op het spoor was, maar dat hij dit onderzoeksveld een zeer slechte dienst heeft bewezen. Met zijn lakse houding ten opzichte van wetenschappelijke spelregels, en met slogans als “Turn on, tune in, drop out” heeft hij niet alleen het drugsgebruik gestimuleerd, maar ook het bestuderen ervan in een kwaad daglicht heeft gesteld. Toen Nixon in 1971 de war on drugs uitriep, werd het kind met het badwater weggegooid en ging het onderzoek zo’n dertig jaar op slot.

Deze column van Willem van der Does staat ook in KIJK 3/2019.

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!