Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
18 juni 1928 maakte vliegenier en pionier Amelia Earhart als eerste vrouw een vlucht maakte over de Atlantische Ocean, als passagier. Zelf over de Atlantische Oceaan vliegen deed ze in 1932 en in 1935 was ze de eerste persoon die solo over de Grote Oceaan vloog. Maar in 1937 verdween ze plotseling en haar verdwijning is nog steeds mysterieus. Een gratis longread over deze bijzondere dame.
Sinds in 2015 op het eiland Réunion een vleugeldeel van een Boeing 777 aanspoelde, lijkt Vlucht MH370 niet langer een van de grootste mysteries uit de luchtvaartgeschiedenis. Dat wil zeggen: we weten in elk geval dat het toestel van Malaysia Airlines op 8 maart 2014 niet door terroristen is meegenomen naar een onbekende bestemming of via een wormgat elders in het heelal is beland – om maar twee wilde verklaringen te noemen. Nu moet ‘alleen’ nog worden uitgezocht hoe en waardoor deze Boeing in de Indische Oceaan terechtkwam, en op welke locatie.
Heel anders ligt dat bij Amelia Earhart, de Amerikaanse luchtvaartpionier die in 1937 als eerste vrouw rond de wereld wilde vliegen. Op 2 juli van dat jaar, bijna aan het einde van dat avontuur, verdween ze spoorloos. Letterlijk. Want ondanks diverse peperdure zoektochten is er tot op de dag van vandaag nog niets gevonden dat uitsluitsel kan geven over het lot van Earhart en haar navigator Fred Noonan.
Lees ook:
Valste start
Al voordat ze aan haar poging begon om in oostelijke richting ter hoogte van de evenaar rond de aarde te vliegen, had Amelia Earhart aardig aan de weg getimmerd. In 1922, kort nadat ze een vliegtuig leerde besturen, vestigde ze een hoogterecord voor vrouwen (4300 meter). Zes jaar later was ze de eerste vrouw die in haar eentje heen en weer vloog over de VS en in 1932 stak ze als eerste vrouwelijke piloot non-stop de Atlantische Oceaan over.
Die historische vluchten gingen niet altijd van een leien dakje. Bij haar tocht over de Atlantische Oceaan was het bijvoorbeeld de bedoeling om in Parijs te landen, maar Earhart raakte de weg kwijt en zette haar vliegtuig in Noord-Ierland aan de grond. En bij een eerdere poging om rond de wereld te vliegen – ditmaal in westelijke richting – kwam ze in maart 1937 niet verder dan Hawaii, waar haar tweemotorige Lockheed Electra tijdens de start een klapband kreeg en een rare zwieper maakte. Daarbij raakte de rechtervleugel de grond, met ernstige beschadigingen tot gevolg. Dit betekende het einde van die trip.
Een paar maanden later ondernam Earhart een nieuwe poging. Omdat het haar was afgeraden om midden in de zomer over Afrika te vliegen, gooide ze het plan om. Ze zou nu in oostelijke richting gaan, zodat ze Afrika nog voor de zomer achter zich kon laten. En zo vertrok Earhart op 21 mei 1937 uit Oakland (Californië) voor de vlucht naar Miami (Florida), waar de recordpoging echt zou beginnen. Ook in een ander opzicht was dit een valse start – en misschien een ongunstig voorteken. Earhart en Noonan landden op de verkeerde plek: niet op de luchthaven van Miami, maar op een veel kleiner lokaal vliegveld. Bovendien raakte de Electra bij deze landing opnieuw beschadigd, zodat ze een week langer in Florida moesten blijven dan de bedoeling was.
Geen brandstof meer
Op 1 juni was de Electra weer helemaal in orde. Earhart stuurde het toestel vanaf Miami in zuidoostelijke richting om vanuit Brazilië de overtocht naar Afrika te maken. De eerste 35.000 kilometer verliepen zonder al te veel problemen. Maar het laatste deel was het moeilijkste: om Hawaii te bereiken, zou Earhart midden in de Stille Zuidzee op het piepkleine Howland Island moeten tanken.
Ze gooide veel overbodige spullen uit het toestel, zodat de actieradius van de Electra met 440 kilometer toenam en het nauwelijks 3 kilometer lange en 800 meter brede eiland kon worden gehaald. De Itasca, een schip van de Amerikaanse kustwacht dat bij Howland Island rondvoer, kreeg opdracht om tijdens deze fase van de vlucht radiocontact met de Electra te onderhouden en alle lichten aan boord te ontsteken om als een soort baken te dienen.
Op 2 juli 1937 stegen Earhart en Noonan net na middernacht vanaf een vliegveld in Nieuw-Guinea op voor de bijna 4000 kilometer lange etappe naar Howland Island. De weersverwachting was goed geweest, maar desondanks kwamen ze in bewolking en stevige buien terecht. Dat maakte het voor Noonan extra lastig om het eilandje te vinden. Om 7.42 uur ving de Itasca een bericht van Earhart op: “We moeten zo ongeveer boven jullie zijn, maar we kunnen jullie niet zien, en de brandstof begint op te raken.” Een uur later meldde Earhart zich opnieuw: “We zitten op een lijn van noord naar zuid.” Dat was haar laatste levensteken.
Vrijwel meteen kwam er een grote zoekoperatie op gang. Maar op 19 juli, nadat bijna een half miljoen vierkante kilometer zee was uitgekamd, werd de speurtocht, die tot dan toe 4 miljoen dollar had gekost, stopgezet. Earharts echtgenoot, de rijke uitgever George Putnam, huurde daarna nog verschillende schepen om eilanden in de buurt van Earharts laatste positie af te zoeken, maar ook dat bleef zonder resultaat. In januari 1939 werd Amelia Earhart door een rechter in Los Angeles officieel doodverklaard.
Volkomen van koers?
Ondanks de voor de hand liggende verklaring dat Earhart toch net te weinig brandstof had meegenomen en door de onmetelijk grote Stille Oceaan is verzwolgen, begonnen er ook andere verhalen de ronde te doen. In de jaren zestig publiceerde de Amerikaanse journalist Fred Goerner een boek waarin hij stelt dat Earhart vanaf Nieuw-Guinea niet koers zette naar Howland Island, maar in de richting vloog van enkele strategisch gelegen eilanden die sinds de Eerste Wereldoorlog onder Japans bestuur stonden (zie het kaartje). Hoewel het nog vier jaar zou duren voordat er oorlog uitbrak tussen Japan en de Verenigde Staten, waren de onderlinge spanningen al behoorlijk hoog opgelopen.
Earhart en Noonan, schrijf Goerner, voerden een spionagemissie uit en vielen daarbij in handen van de Japanners, die hen later hebben geëxecuteerd. Maar er zijn ook mensen die zeggen dat Earhart haar vlucht rond de wereld kon navertellen en daarna in de VS onder een andere naam een nieuw leven begon.
The International Group for Historie Aircraft Recovery, kortweg TIGHAR, houdt er heel eigen ideeën over het lot van Amelia Earhart op na. Sinds 1989 voert deze organisatie om de zoveel jaar een expeditie uit om het raadsel rond Earhart te ontrafelen. Dat gebeurt overigens niet bij Howland Island, maar bij Nikumaroro, een eiland ruim 600 kilometer ten zuiden ervan. Reden: in 1940 vond een Britse officier daar twaalf botten en een schedel die volgens sommige deskundigen de overblijfselen van een westerse vrouw zijn.
TIGHAR-directeur Richard Gillespie denkt dat Earhart en Noonan op 2 juli 1937 dusdanig van koers zijn geraakt dat ze bij Nikumaroro (destijds Gardner Island geheten) uitkwamen. Earhart voerde er een noodlanding uit, waarna de twee zich nog een paar weken op het onbewoonde koraaleiland in leven hebben kunnen houden. En elke TIGHAR-expeditie levert wel iets op dat deze theorie zou ondersteunen. Bijvoorbeeld een stuk schoen van het soort dat Earhart tijdens de vlucht droeg, sporen van een kampvuur, of een wikkel van een voedselblik. In 2012 meldde TIGHAR dat met behulp van sonarapparatuur op de zeebodem voor Nikumaroro mogelijke resten van Earharts vliegtuig zijn waargenomen. In juni 2017 begon de voorlopg laatste zoekoperatie, Niku IX gedoopt. Daarbij werd onder andere een speurhond ingezet die getraind is in het opsporen van menselijke resten.
Nieuwe controverse
Ongetwijfeld zal Gillespie met mededeling blijven komen dat er weer een stukje van de puzzel is gevonden. Of misschien wel met iets dat tot de grote doorbraak zal leiden. Maar er kleeft een probleem aan TIGHAR: de organisatie is constant op zoek naar geldschieters om deze peperdure expedities te financieren en heeft daarom nogal de neiging erg opgewonden te doen over zogenaamde aanwijzingen en bewijsstukken die volgens doorgewinterde experts niets voorstellen.
Sowieso lijkt alles wat met Amelia Earhart te maken heeft tot controverses te leiden. Een paar jaar geleden dook er plotseling een filmpje op van Earhart en haar Lockheed Electra. De beelden zouden in Californië zijn gemaakt, vlak voordat ze aan haar noodlottige vlucht rond de wereld begon.
Dat wordt dan weer in twijfel getrokken door TIGHAR. Het vliegtuig op de beelden vertoont namelijk geen tekenen van een forse reparatie, zegt Patricia Thrasher, een ander lid van de TIGHAR-directie. Haar oordeel: “Dit filmpje moet dus uit maart 1937 stammen, toen Earhart voorbereidingen trof voor de eerste poging, die in een crash eindigde.” En zo wordt het Earhartraadsel steeds groter. Kortom, wordt vervolgd.
Dit artikel staat ook in de KIJK-special Hoogvliegers.