De morele druk geen dief te zijn, overschaduwde bij veel mensen de drang om de groene flappen in eigen zak te steken, zo schrijven onderzoekers.  

Je loopt door de stad en ziet een portemonnee op straat liggen. Niemand lijkt ernaar op zoek te zijn en dus pik je het pakketje van de grond. Benieuwd naar de inhoud sla je hem open en ja hoor, naast de gebruikelijke pasjes vind je een pakket briefjes. Een tientje, een paar twintigjes en zelfs een briefje van vijftig. Wat doe je? Zorg je ervoor dat de eigenaar zijn portemonnee terug krijgt of steek je de flappen toch in eigen zak?

Dat hangt onder meer af van de hoeveelheid geld, schrijven onderzoekers in vakblad Science. Het team dropte wereldwijd duizenden ‘verloren’ portemonnees. Wat bleek; gemiddeld nam het aantal teruggaven toe naarmate er meer geld in de portemonnee zat. Een eerlijkheid die lang niet iedereen van tevoren verwachtte.

Lees ook:

• Kunnen we zonder contant geld?
• ‘Eerlijkheid van mensen verschilt per land’

Verloren som

De onderzoekers namen maar liefst 355 steden verdeeld over 40 landen onder de loep voor hun ‘eerlijkheidsexperiment’. Hiervoor ‘verloren’ ze een flinke 17.303 portemonnees die onderzoeksassistenten in geveinsde haast bij verschillende instanties afgaven, zoals politiebureaus, postkantoren, hotels en musea.

Elke portemonnee (zie afbeelding hierboven) bevatte of geen geld, of een klein bedrag van zo’n 12 euro of een som van 83 euro – allemaal in de lokale valuta. Zij die uiteindelijk een van de geldbuidels in handen kregen, konden via het e-mailadres op de visitekaartjes contact opnemen met de fictieve eigenaar (lees: de onderzoekers).

Wat bleek; in 38 van de 40 landen gaven de burgers de vondst van de vollere buidels aanzienlijk vaker aan bij de fictieve eigenaars. Wereldwijd nam 40 procent contact op bij een lege portemonnee, 51 procent bij die met een beetje geld, en maar liefst 72 procent bij die met het hoogste bedrag.

Onverwacht

Die resultaten verbaasden vrijwel iedereen – zowel leken als experts. De geruime meerderheid van de 300 leken en bijna 280 experts die gevraagd werden naar hun verwachtingen, vermoedden dat de eerlijkheid steeds verder te zoeken zou zijn, naarmate er meer geld in het spel was.

Universitair hoofddocent Experimentele Economie aan de Universiteit van Amsterdam, Shaul Shalvi, niet betrokken bij het onderzoek, vertelt KIJK dat de resultaten ook hem verbazen. “De verleiding om de portemonnee te houden, is immers vele malen groter als er veel geld in zit. Dus ja, ik was ook verbaasd.”

Als niemand kijkt

Waar komt dat onverwacht goede burgerschap vandaan? “Het is een mix van geven om anderen en jezelf een eerlijk mens willen voelen”, mailt Shalvi, die ook voor de Perspectives voor Science over het onderzoek schreef. Anders gezegd; niemand ziet zichzelf graag als dief. En hoe meer geld je in je eigen zak steekt, zo beschrijven de deelnemers van een vervolgonderzoek, hoe meer het voelt als stelen.

Leuk aan de studie, schrijft Shalvi in zijn artikel, is dat het laat zien wat mensen doen als er niemand meekijkt. Je kunt je voorstellen dat als je tijdens een gecontroleerd experiment nauwlettend in de gaten wordt gehouden door een onderzoeker, je je beter voordoet dan onder natuurlijke omstandigheden. Het geeft dus een realistischer kijk op de eerlijkheid van burgers, stelt Shalvi.

Wel is de wetenschapper nog benieuwd of we in elk geval (gemiddeld) zulke goede burgers zijn. De onderzoekers maakten de portemonnees namelijk als die van een local – met de lokale valuta en de visitekaartjes in de lokale taal. “Mensen zijn toch (onbewust) geneigd vriendelijker te handelen naar mensen in hun eigen groep (lees: eigen land), dan naar mensen daarbuiten”, schrijft Shalvi. Zouden we dus net zo eerlijk zijn als het gaat om het eigendom van niet-locals, zoals toeristen of immigranten?

Bronnen: Science, EurekAlert!1, 2

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!