Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Het universum wemelt van de interessante objecten. Neutronensterren, zwarte gaten, gaswolken et cetera. Alleen kregen sommige ruimteobjecten maar gekke namen.
Bij het bestuderen van het heelal is het handig om gebieden, verschijnselen en ruimteobjecten een naam te geven. Vaak zijn die namen heel droog: zwaartekrachtgolf GW170814 staat bijvoorbeeld voor gravitational wave, die is ontdekt op 14 augustus 2017. Maar soms hebben astronomen hun lolbroek aan en noemen een ster Sualocin, of zijn ze juist in een droge bui en geven een gaswolk de naam Hanny’s Voorwerp. Vijf voorbeelden.
Lees ook: Vijf exoplaneten die opmerkelijk zijn
Dark Doodad
We trappen af met deze nevel die de maffe naam Dark Doodad heeft gekregen. Dit is een absorptienevel, bestaande uit interstellaire gas- en stofdeeltjes, die licht tegenhoudt en om die reden ook wel donkere nevel wordt genoemd. Dark Doodad bevindt zich in het sterrenbeeld Musca (vlieg) en kan worden gezien met een goede verrekijker of telescoop.
De nevel is ontdekt door de Zweedse sterrenkundige Aage Sandqvist en de officiële naam is dan ook Sandqvist 49. Maar om de een of andere reden is de naam die amateurastronoom en auteur Dennis di Cicco gaf, Dark Doodad, veel populairder geworden. Doodad is in het Engels het idioom voor ‘hoe je het ook wil noemen’.
Inderdaad, hoe je het ruimteobject ook wil noemen, het is gewoon een plaatje om te zien:
Kwintet van Stephan
Het Kwintet van Stephan is, zoals de naam al aangeeft, een groep van vijf sterrenstelsels in het sterrenbeeld Pegasus: NGC 7317, NGC 7318A, NGC 7318B, NGC 7319 en NGC 7320. Al in 1877 werd dit cluster ontdekt door de Franse astronoom Édouard Stephan.
NGC 7318B, 7319 en 7320 zijn balkspiraalstelsels, gekenmerkt door spiraalarmen en een langgerekte balk van sterren en gas die dwars door de kern van de sterrenstelsels loopt. NGC 7317 en 7318A zijn beide elliptische stelsels die geen spiraalarmen vertonen.
Onderstaande foto, genomen met de Wide Field Camera 3 van Hubble, toont het Kwintet van Stephan. Het sterrenstelsel in het midden van de foto lijkt twee kernen te hebben, maar dit zijn dus twee stelsels: NGC 7318A en 7318B. Linksboven zie je NC 7320, rechtsboven 7319 en tot slot linksonder 7317.
Toch klopt de naam Kwintet van Stephan niet. Studies hebben namelijk aangetoond dat groepslid NGC 7320C ongeveer zeven keer dichter bij de aarde staat dan de rest van de groep.
Sualocin en Rotanev
Sualocin en Rotanev zijn dubbelsterren, dat betekent dat ze om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. Ze bevinden zich in het sterrenbeeld Delphinius (Dolfijn), met Rotanev als helderste ster.
Meestal hebben sterren en sterrenbeelden een Latijnse of Arabische naam. Sualocin en Rotanev hebben dat niet, eigenlijk zijn het überhaupt geen woorden in welke taal dan ook. Maar de hemellichamen zijn wel vernoemd naar iemand, zij het op een ietwat cryptische manier, namelijk naar de Italiaanse astronoom Niccolò Cacciatore.
Cacciatore werkte in het begin van de negentiende eeuw samen met Giuseppe Piazzi, het hoofd van het Astronomisch Observatorium van Palermo. Piazzi had een catalogus samengesteld van sterren die in 1814 is gepubliceerd. In deze catalogus staan ook Sualocin en Rotanev en het was de Britse astronoom Thomas William Webb die erachter kwam dat Cacciatore de twee sterren naar hemzelf had vernoemd – als grapje.
Niccolò Cacciatore wordt in het Engels vertaald als Nicholas Hunter. Vertaal je dit naar het Latijn dan krijg je Nicolaus Venator, en als je die twee woorden achterstevoren leest, lees je Rotanev en Sualocin. Hoe Webb dit heeft weten te ontraadselen, blijft een raadsel.
De bijzondere namen zijn in 2016 officieel goedgekeurd door de Internationale Astronomische Unie (IAU). Overigens hebben de sterren ook nog een Latijnse naam: Sualocin heet ook alpha Delphini en Rotanev beta Delphini.
Conamara Chaos
Van Jupiter is bekend dat er maar liefst 79 manen omheen bewegen. De vier grootste, de zogeheten Galileïsche manen, zijn Io, Europa, Ganymedes en Callisto en kunnen zelfs zonder krachtige telescoop worden gezien. Maar om een gedetailleerder beeld van de maanoppervlakken te krijgen, heb je toch echt een geavanceerd ruimtevaartuig nodig. Zo heeft de Galileo Orbiter duizenden foto’s naar de aarde gestuurd van Jupiter en zijn manen, waaronder deze:
Dit rommelige terrein op Europa heet Conamara Chaos, naar het Ierse, ruige landschap Connemara. Het gebied bestaat uit grote brokken ijs die zijn verplaatst, gedraaid of gedeeltelijk ondergedompeld in of vloeibaar water, of warm ijs of slib. Conamara Chaos wordt dan ook aangehaald als bewijs voor een vloeibare oceaan onder het ijzige oppervlak van Europa.
Hanny’s Voorwerp
Soms doen wetenschappers een beroep op enthousiastelingen die niet per se in het vakgebied zijn afgestudeerd maar er wel erg geïnteresseerd in zijn. Een voorbeeld van zo’n burgerwetenschapsproject is Galaxy Zoo, waarbij vrijwilligers wordt gevraagd te helpen om sterrenstelsels te classificeren.
De Nederlandse lerares Hanny van Arkel uit Heerlen deed in 2007 mee aan het Galaxy Zoo-project en wees astronomen al snel op een blauwgroene vlek. De sterrenkundigen hadden dit ruimteobject nog helemaal niet onder de loep genomen. Eenmaal bestudeerd bleek het om een reflectienevel te gaan die zichzelf zichtbaar maakt door het licht van naburige sterren te reflecteren in het stof.
De nevel ligt op een afstand van 200.000 lichtjaar (en dat is dichtbij in de astronomie) van het sterrenstelsel IC 2497 – dat 650 miljoen lichtjaar hier vandaan is. De groene kleur van de gaswolk wordt veroorzaakt door zuurstofatomen die zijn aangeslagen (Engels: excitation) door de uv- en röntgenstraling die de kern van IC 2497 uitzendt. In deze kern zou zich ook een zwart gat bevinden.
De reflectienevel werd natuurlijk vernoemd naar de ontdekker en kreeg daardoor de niet zo sexy naam Hanny’s Voorwerp.
Bronnen: ScienceAlert, NASA