Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Sterrenkundigen zijn lekkerbekken. Dat blijkt wel uit de vele (bij)namen die ze hebben gegeven aan hemellichamen, sternevels en andere natuurkundige fenomenen. Een kijkje in de keuken van het heelal.
Lees ook:
1) Gezellig stel
Dubbelsterren – twee om elkaar heen draaiende sterren – zijn niet zeldzaam. Maar dit sterrenpaar heeft het wel érg gezellig. De Pindaster, op meer dan 10.000 lichtjaar bij ons vandaan, is bijzonder omdat een van de twee bijna duizend keer groter dan de zon is. Deze ‘hyperreus’ staat zo dicht bij zijn buurman dat de twee door de zwaartekracht materiaal naar elkaar lekken. Het ‘dekentje’ dat ze delen, is daardoor pindavormig.
2) Onzichtbaar helder
Een Hot DOG (Hot Dust Obscured Galaxy) lijkt in niets op een worstje, maar een catchy bijnaam is ook wat waard. Dit bijzonder heldere sterrenstelsel – waarvan er in 2012 talloze werden ontdekt – wordt alleen geobserveerd op zeer lange golflengtes. Het zicht wordt namelijk belemmerd door een actief en superzwaar zwart gat in het centrum die niet alleen straling, maar ook grote hoeveelheden ruimtestof uitspuugt.
3) Sterrengrillen
Het zijaanzicht van een platte schijf van stof en gas rondom een jonge ster in wording heet de hamburgernevel, op ongeveer 900 lichtjaar van de aarde. Het ‘broodje’ is sterlicht dat wordt gereflecteerd door de ijle boven- en onderkant van deze schijf. De baan in het midden (de ‘burger’) is het silhouet van die stofschijf, die donker is omdat ruimtestof het sterlicht verduistert.
4) Geweldige noten
Het centrum van de Melkweg bestaat uit tientallen miljarden sterren die allemaal zwaartekracht op elkaar uitoefenen. Doordat sterren van alle kanten worden aangetrokken door hun buren, heeft de baan die ze beschrijven de vorm van een krakeling. Sterrenkundigen doopten deze bewegingen daarom ‘Pretzelbanen’ (zie foto bovenaan dit artikel). De banen van alle sterren bij elkaar geven het Melkwegcentrum zijn pinda-achtige vorm.
5) Pasta di supernova
Aan het leven van een zware ster komt een einde met een enorme explosie: een supernova. Er blijft een neutronenster over – een compact object ter grootte van Amsterdam met een massa gelijk aan de zon. De materie binnenin zit zo dicht opeengepakt, dat kerndeeltjes samensmelten in een soort vellen (lasagne), slierten (spaghetti) of kronkels (fusilli). In 2013 vonden Spaanse sterrenkundigen indirect bewijs voor het bestaan van deze Pasta-materie.
Lees ook:
6) Eitje erbij?
De Gebakken Ei-nevel en Rotte Ei-nevel worden beide omringd door grote wolken stof en gas. Ze bevinden zich op twee uithoeken van de Melkweg, elk op duizenden lichtjaren afstand van de aarde. In het midden van de Gebakken Ei-nevel zit een stervende zware ster die twee schillen van ruimtestof uitstoot: de ‘dooier’ en het ‘eiwit’. De Rotte Ei-nevel dankt zijn naam aan de vele zwavelhoudende moleculen die erin zijn ontdekt.
7) Kosmische freya
Een miljard jaar geleden botsten twee clusters van Melkwegstelsels, elk bestaande uit honderden miljarden sterren, op elkaar. De Nederlandse sterrenkundige Reinout van Weeren ontdekte het resultaat: een worstvormige boog van radiostraling. De saucijs-schokgolf is 7 miljoen lichtjaar breed en beweegt met 9 miljard kilometer per uur door naburige sterrenstelsels, om daar de geboorte van nieuwe sterren in gang te zetten.
8) Hapjes fruit
Het heelal is niet egaal: sterren hebben zich verzameld in sterrenstelsels, die op hun beurt zijn samengevoegd in ongelijkmatig verdeelde clusters. Op kosmische afstandsschalen ziet het heelal er dus sponsachtig uit. Sommige sterrenkundigen spreken van een gehaktbalstructuur (opeenhopingen van materie in een lege ruimte), andere zien er meer een gatenkaas in (lege ruimtes in een zee van materie).
9) Space-creamer
Stel dat je alle sterren in het zichtbare heelal op één plek zet, welke kleur zie je dan? Het antwoord: gebroken wit. Karl Glazebrook, de sterrenkundige die dit uitrekende, deed in 2002 voor de grap een oproep in de krant om deze tint een naam te geven. Onder de inzendingen zaten suggesties als Skyvory, Cappuccino Cosmico en Big Bang Beige. Uiteindelijk viel de keuze op Cosmic Latte, oftewel ‘kosmische koffie verkeerd’.
10) Het pizza-mysterie
Het heelal is verdeeld in ongelijke pizzapunten: slechts 4 procent bestaat uit ‘gewone’ materie waar sterren en planeten van zijn gemaakt. Ongeveer een kwart is donkere materie, die zich alleen verraadt door de werking van zijn zwaartekracht. Het overgrote deel bestaat uit donkere energie die helemaal niet te detecteren is, maar aanleiding geeft tot de versnelde uitdijing van het heelal. Een puzzel die nog niemand heeft opgelost.
Dit lijstje staat ook in de Know How-special ‘De 10’.