Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Twee experimentele vaccins gooiden afgelopen week hoge ogen. Hoe werken ze en wanneer zullen ze beschikbaar zijn? KIJK geeft antwoorden.
Vorige week leek er eindelijk goed coronanieuws te zijn: het experimentele Pfizer-vaccin liet veelbelovende resultaten zien. Deze week kwam Moderna met soortgelijk nieuws. Ook deze farmaceut had een vaccin ontwikkeld dat in de derde fase van het onderzoek goede resultaten toonde. Maar om wat voor soort vaccins gaat het nu eigenlijk, wat zijn de bijwerkingen en wanneer kunnen de eerste mensen worden ingeënt? Deze en meer vragen beantwoord.
Lees ook:
Om wat voor soort vaccin gaat het?
Beide experimentele vaccins zijn gebaseerd op zogeheten messenger RNA (mRNA), waarbij alleen een klein stukje genetisch materiaal van het virus wordt gebruikt. Het mRNA bevat de genetische code voor het spike-eiwit van SARS-CoV-2. Met dit eiwit dringt het coronavirus menselijke cellen binnen, waardoor de cel geïnfecteerd raakt.
Als het mRNA in het lichaam wordt geïnjecteerd, lezen de lichaamscellen die genetische code af en gaan dit spike-eiwit produceren. Het afweersysteem identificeert het eiwit als lichaamsvreemd en gaat antistoffen en T-cellen (een type immuuncel) aanmaken, waardoor immuniteit wordt opgebouwd. “En omdat het eiwit dus maar een klein onderdeel van het virus is, word je niet ziek”, legt Marjolein van Egmond van het Amsterdam UMC uit. De hoogleraar immunologie is erg enthousiast over de (tussentijdse) resultaten van beide vaccins.
“Wat ook belangrijk is om te melden,” vervolgt ze, “is dat de vaccins dus niets met ons DNA doet. Dat ligt veilig afgeschermd in de kern van de cel en daar komt het mRNA niet bij in de buurt. Het DNA wordt dus niet veranderd – dit zingt helaas rond op internet.”
Hoe zijn de vaccins getest?
Het Moderna-vaccin bevindt zich in de derde onderzoeksfase (zie onderstaande afbeelding) en is toegediend aan 15.000 Amerikanen. Daarnaast ontvingen 15.000 deelnemers een placebo. Onder deze 30.000 proefpersonen zaten 7000 mensen die 65 jaar of ouder waren en 5000 met een zwakkere gezondheid (hartziekte, diabetes type 2, ernstig overgewicht). De studie omvatte ook gemeenschappen van uiteenlopende etniciteiten die in het verleden ondervertegenwoordigd waren in klinisch onderzoek.
Nadat de helft van de testgroep was gevaccineerd, wachtten de onderzoekers totdat een aantal mensen COVID-19 kreeg. Bij de tussentijdse analyse bleken 95 mensen besmet met het coronavirus. Hiervan zaten 90 deelnemers in de placebogroep en slechts vijf in de vaccingroep. Met andere woorden, uit deze voorlopige resultaten blijkt dat van de honderd mensen die met het Moderna-vaccin zijn ingeënt 94 beschermd zijn. Bovendien rapporteerden de wetenschappers elf hevige coronagevallen in de placebogroep maar geen enkele in de vaccingroep.
Bronnen: The Guardian, GSK
Het Pfizer-vaccin is op een soortgelijke manier getest. In een eerdere tussentijdse analyse bleek het een effectiviteit van 90 procent te hebben, maar deze week maakte de farmaceut bekend dat die is opgeschroefd naar ruim 95 procent.
Ben je na één inenting beschermd?
Om volledig gevaccineerd te zijn, moet iedereen twee inentingen ontvangen. Dit geldt voor beide vaccins. Toch was er een klein percentage (circa 5 procent) van de gevaccineerde mensen waarbij het vaccin niet aansloeg tijdens het onderzoek.
Van Egmond: “Waarschijnlijk zijn deze mensen niet in staat geweest om een goede immuunreactie op te wekken tegen het vaccin. Waarom dat is, weten we nog niet. Maar dit is niet uitzonderlijk. Bij veel vaccins is er een percentage mensen dat geen goede afweerreactie opwekt. Daar is ook niet altijd duidelijk waarom dat is.”
Wat zijn de bijwerkingen?
Beide vaccins zouden geen ernstige of onverwachte bijwerkingen veroorzaken. Enkele mensen die waren ingeënt, meldden pijn op de plek van injectie, of last te hebben van moeheid, spier- en gewrichtspijn en hoofdpijn. Dit komt meestal juist doordat het afweersysteem wordt geactiveerd en deze symptomen worden wel vaker gezien na vaccinaties. Bovendien hoeft lang niet iedereen hier last van te hebben. Over eventuele bijwerkingen op de lange termijn valt echter nog niet veel te zeggen, maar langetermijnbijwerkingen van andere vaccins worden vrijwel nooit gezien.
Een voordeel van het Moderna-vaccin is dat het niet bij extreme temperaturen hoeft te worden opgeslagen, in tegenstelling tot Pfizer dat zijn vaccin goed houdt bij -70 graden Celsius. Moderna beweert dat zijn vaccin een half jaar lang bij -20 graden goed blijft. Artsen kunnen het vaccin zelfs opslaan in een koelkast, alleen is het dan een maand houdbaar.
Wanneer zijn de vaccins beschikbaar?
Zoals gezegd is Moderna’s effectiviteit van 94,5 procent gebaseerd op een tussentijdse analyse. Of dit vaccin nog steeds zoveel mensen beschermt na afronding van het onderzoek weten we nog niet. De proefpersonen moeten namelijk minimaal twee maanden geleden zijn ingeënt om te kunnen bepalen of het vaccin 100 procent veilig is. Als dat eenmaal is beoordeeld, moet het vaccin door het Europees Medicijnagentschap (EMA) worden goedgekeurd. Het wordt ondertussen wel al geproduceerd, zodat Moderna direct na goedkeurig kan leveren. Nederland heeft nog geen contract met de farmaceut getekend, maar is wel met het bedrijf in gesprek.
Het onderzoek van Pfizer is inmiddels wel afgerond. Daar zagen onderzoekers dat de effectiviteit steeg van 90 (tussentijdse analyse) naar 95 procent. Met deze farmaceut heeft de Nederlandse overheid dan ook al een contract afgesloten dat neerkomt op 11,7 miljoen vaccins, zo schrijft de Volkskrant.
Bronnen: Moderna, Pfizer, Marjolein van Egmond, The Guardian, de Volkskrant
Beeld: 123RF