Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Snelle evolutie van de immuunrespons bij de Tasmaanse duivel lijkt de vreemde besmettelijke kanker een halt toe te roepen.
In 1996 werden ze voor het eerst ontdekt: gruwelijke gezwellen op de bek van buideldieren die alleen nog voorkomen op het eiland Tasmanië. Binnen enkele maanden stierven de zieke Tasmaanse duivels aan hun heftige aandoening. De besmettelijke kanker greep snel om zich heen, waardoor de hele populatie Tasmaanse duivels gedoemd leek uit te sterven. Nu heeft een team onderzoekers onder leiding van de Washington State Universiteit ontdekt dat de eilanddieren razendsnel leren leven met de ziekte.
Lees ook:
Besmettelijke kanker
Tasmaanse duivels zijn uniek, maar dat is hun ziekte ook. Het gaat om een vorm van kanker die zeer besmettelijk is. De kwaadaardige cellen worden waarschijnlijk overgedragen als de buideldieren elkaar bijten. En omdat het immuunsysteem niet geactiveerd lijkt te worden als de kwaadaardige tumorcellen het lichaam binnendringen, heeft de kanker vrij spel.
In de afgelopen twintig jaar is er dan ook veel onderzoek gedaan naar de mysterieuze ziekte. (Meer daarover lees je in KIJK 3/2020.)
De Amerikaanse onderzoekers zijn nu in de evolutie van de tumoren gedoken. Ze gebruikten hiervoor een techniek, phylodynamics genaamd, die normaal gesproken wordt gebruikt om de ontwikkeling van virussen uit te pluizen. Waar het bij een virus om slechts een paar genen gaat, moesten de onderzoekers bij deze tumoren meer dan 11.000 genen bestuderen. Zo konden ze de evolutie van de ziekte traceren sinds zijn ontdekking.
Evenwicht
De wetenschappers rapporteren in vakblad Science dat het – inmiddels door het coronavirus welbekende – reproductiegetal (R) vlak na de ontdekking van de ziekte in 1996 circa 3,5 was. Dat betekent dat één dier drie tot vier andere kon besmetten, en dan grijpt de ziekte agressief om zich heen. Maar op dit moment is de R rond de 1, waardoor gemiddeld één ander dier besmet wordt.
Bovendien lijken sommige Tasmaanse duivels nu de ziekte te overleven, terwijl in het begin elke patiënt onverbiddelijk overleed. Dat blijkt uit onderzoek in 2016 aan een gezonde groep Tasmaanse duivels, waarop de Amerikanen voortborduren. Tijdens dat veldwerk zagen onderzoekers dat bij een paar geïnfecteerde dieren de tumoren weer krompen en verdwenen. Bij die dieren vonden ze bovendien antilichamen die de andere niet hadden. Die razendsnelle evolutie (die vaker voorkomt op eilanden) leidde tot verbazing bij de wetenschappers.
De ziekte lijkt nu een soort evenwicht gevonden te hebben, waarbij hij niet verdwijnt maar ook niet exponentieel groeit. De Tasmaanse duivels weten de aandoening dus tot op zekere hoogte onder de duim te houden.
Samenleven met ziekte
Hoe dat kan? Een mogelijke oorzaak is dat er nu (na alle sterfgevallen) veel minder dieren op het eiland zijn om te besmetten. Alexander Gorbalenya, emeritus hoogleraar microbiologie bij het LUMC, denkt daar ook aan. “Ook al is deze ziekte niet mijn expertise, ik denk wel dat de lage populatiedichtheid mogelijk belangrijke invloed kan hebben op het feit dat de ziekte steeds trager wordt overgedragen.”
Tegelijkertijd ontwikkelen de eilanddieren blijkbaar zelf een afweerreactie tegen de ziekte. De toekomst van de Tasmaanse duivel als soort ziet er in ieder geval rooskleuriger uit. Ze zullen samen moeten leven met de ziekte, maar er is een kans dat de kanker zelf zal uitsterven doordat de overgebleven dieren er steeds beter tegen bestand zijn.
Dat geldt overigens niet voor Tasmaanse duivels die in gevangenschap zijn gehouden om de soort in stand te houden. Natuurbeschermers moeten erg voorzichtig zijn om deze dieren te introduceren bij de wilde populaties, omdat zij de prille evolutionaire reactie op de ziekte meteen weer om zeep zouden kunnen helpen.
Bronnen: Science, Gizmodo, The Guardian, The Guardian, Harvard University, National Centre for Biodiversity Information
Beeld: Menna Jones via Wikimedia