Een wolk van gas en gruis klontert samen tot een nieuwe exoplaneet rond de jonge ster HD 163296.
Rond de jonge ster HD 163296 draait voorlopig niet meer dan een langzaam dichter wordende wolk van gas en gruis. Maar uit deze miljoenen kilometers brede wolk zou zomaar een nieuwe exoplaneet kunnen ontstaan, zo denkt een team van 136 astronomen onder leiding van Jozsef Varga van de Universiteit Leiden.
Lees ook:
Werk in uitvoering
HD 163296 vormt het centrum van een zonnestelsel zo’n 330 lichtjaar van de aarde verwijderd. Het stelsel ontstond vier miljoen jaar geleden zoals ook onze eigen zon en planeten ontstonden, uit een enorme gaswolk die onder zijn eigen gewicht inkrimpt. Toen de temperatuur en druk in het centrum hoog genoeg opliepen, startte er kernfusie en begon de jonge ster te stralen. Overgebleven materiaal uit de gaswolk klonterde daarna samen tot planeten, is de theorie. Een proces van miljoenen jaren, waar nog steeds veel vragen over zijn.
Om het proces van planeetvorming in detail te onderzoeken, richtten Joszef Varga en zijn collega’s de extreem gevoelige Very Large Telescope van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (Paranal, Chili) op HD 163296. In een aankomende publicatie in vakblad Astronomy and Astrophysics beschrijven ze het resultaat.
Warm stof
“Onze opname laat een wervelende wolk van gruis zien die in ongeveer een maand tijd rond de jonge ster draait”, vertelt een van de teamleden, hoogleraar sterrenkunde Michiel Hogerheijde (Universiteit Leiden en Universiteit van Amsterdam). Opmerkelijk was dat de ontdekte stofwolk in het infraroodgebied veel helderder, en dus warmer en dichter, was dan het omringende gas.
Hogerheijde: “Of er al een planeet is, of dat dit juist wijst op de vorming van een toekomstige planeet, weten we nog niet. Dit is de eerste keer dat we dit zien zo dicht bij een ster, zelfs iets dichterbij dan de baan van Mercurius in ons eigen zonnestelsel.” Eerdere metingen aan HD 163296 hadden al vergelijkbare exoplaneten-in-wording gezien op veel grotere afstand van de ster, waar in ons eigen zonnestelsel gasreuzen als Jupiter staan.
Gekoelde spiegels
De nieuwe vondst is te danken aan het MATISSE-instrument bij de Very Large Telescope. MATISSE combineert de warmtestraling die de vier VLT-telescoopspiegels opvangen tot een beeld dat veel scherper is dan van de individuele spiegels. Een huzarenstukje, want een groot deel van het instrument moet zwaar gekoeld worden om storing van de eigen warmtestraling te voorkomen. Een groot deel van de spiegels in MATISSE is ontworpen en gebouwd door samenwerkende Nederlandse van de NOVA-Infraroodgroep.
Hoe groot en zwaar de jonge exoplaneet zal worden is nog niet duidelijk. Hogerheijde: “Helaas weten we nog te weinig over de precieze afmeting van de stofdeeltjes die voor de heldere plek verantwoordelijk zijn, en hoeveel materiaal er in de werveling zit. Dat hopen we te kunnen achterhalen aan de hand van verdere berekeningen en nieuwe waarnemingen.”
Beeld: ESO