Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Als het extreem warm of koud is buiten, spreken we van bloedjeheet of juist ijskoud. Maar waarom zeggen we niet dat het ‘lauw’ is buiten?
De afgelopen jaren sneuvelde weerrecord na weerrecord: 2018 kende de warmste zomer in eeuwen, 2019 had de warmste winter, en de lente van 2020 blijkt de zonnigste ooit gemeten… Woorden schieten tekort om de extreme hitte te beschrijven. Gelukkig heeft het Nederlands een prachtige inventaris aan woorden om temperaturen te beschrijven: van vrieskou tot hittegolf, en alles ertussenin.
Lees ook:
Thermometerwoorden
Laten we eerst eens kijken naar de basistermen: woorden die niet afgeleid zijn van een ander woord, zoals ‘ijskoud’ of ‘bloedjeheet’, maar die helemaal op zichzelf staan. Het Nederlands heeft er daar drie van, namelijk koud, warm, en heet. Een ander kenmerk van deze Grote Drie is dat je ze kunt gebruiken voor je persoonlijke temperatuur (‘Ik heb het heet!’), voor het weer (‘Wat is het heet vandaag!’), en voor allerlei spullen en stoffen (‘De barbecue is heet!’).
Los van de drie basistermen heeft het Nederlands nog allerlei thermometerwoorden die je voor je lichaam, het weer óf objecten kunt gebruiken, maar niet voor alle drie. Denk maar aan koel (‘Het water is koel’, prima, maar ‘Ik heb het koel’ klinkt niet), zwoel (we kennen wel ‘zwoele avonden’ en ‘een zwoele kus’, maar ‘Ik heb het zwoel’? – mwah), en guur (in november is het vaak ‘guur weer’, maar mensen kunnen hooguit ‘ongure types’ zijn).
Lauw
Het woord ‘lauw’ valt ook in de of-of-categorie. Je kunt het niet voor mensen of het weer gebruiken, maar alleen voor dingen: een lauw biertje bijvoorbeeld. Behalve een temperatuur tussen koud en warm in, beschrijft het altijd een zekere teleurstelling: dat biertje is niet zozeer warm, maar vooral niet verfrissend genoeg. Een lauwe biefstuk is niet per se koud, maar niet zo sissend heet als je hem zou willen. Gelukkig hebben Nederlandse jongeren er toch een positieve draai aan gegeven: met ‘een lauw feest’ wordt juist een legendarische avond bedoeld.
We hebben in onze taal dus ruime keus, maar als het zo doorgaat met de records zijn we misschien toch aan nieuwe temperatuurwoorden toe. Wat denken jullie: stikstofwarm, zonnevlamheet, apocalyptisch-broeierig?
Deze vraag kon je vinden in KIJK9/2020.
Ook een vraag voor de rubriek ‘KIJK antwoordt’? Mail hem naar info@kijkmagazine.nl.
Tekst: Sterre Leufkens
Beeld: iStock/Getty Images