Britse onderzoekers ontdekten in bonobo’s en chimpansees dat ze in de meeste gevallen elkaar begroeten voor en afscheid nemen na hun sociale interactie. Net als mensen doen.

Wanneer mensen een kennis of vriend tegengekomen, begroeten ze die. Ze maken een praatje en als ze hun taken weer oppakken, zeggen ze diegene nog even gedag. Want: dat is beleefd. Dit gedrag is onderdeel van wat wetenschappers joint commitment noemen, een gezamenlijke inzet. Raphaela Heesen, van de Britse Durham-universiteit, vroeg zich af of mensapen dit gedrag ook vertonen. Ze onderzocht de sociale interacties tussen bonobo’s en chimpansees en kwam tot een conclusie: deze primaten communiceren ook om een onderonsje te beginnen en te beëindigen.

Lees ook:

• Kunnen mens en chimpansee zich samen voortplanten?
• ‘Bonobo’s en chimpansees zouden elkaars gebaren snappen’
• ‘Ik wil weten wat er in het koppie van een aap gebeurt’

Interacties

Heesen en haar team bestudeerden in totaal 1242 interacties in bonobo- en chimpanseegroepen in dierentuinen. Meestal hielden die interacties spelen of vlooien in. Tijdens elke sociale samenkomst letten de onderzoekers goed op de signalen die eraan vooraf gingen (begroetten ze elkaar?) en vlak voordat de apen weer ieder hun eigen weg gingen (namen ze afscheid?). Ze ontdekten dat de apen inderdaad vaak naar elkaar keken en met elkaar communiceerden om interacties te beginnen en te beëindigen.

Zo wisselden bonobo’s in 90 procent van de gevallen een startsignaal uit en keken elkaar aan voordat ze gingen spelen, bij chimpansees was dit in 69 procent van de gevallen. Afscheidssignalen kwamen vaker voor: 92 procent van de bonobo’s en 86 procent van de chimpansees zeiden elkaar als het ware gedag. Die signalen omvatten gebaren als elkaar aanraken, de handen vasthouden, kopstoten, of naar elkaar staren voor en na een ontmoeting.

Vage kennis?

Vervolgens onderzochten de wetenschappers of de bonobo’s en chimpansees dicht bij elkaar stonden en wie er meer macht had over de ander. Opvallend was dat hoe dichter bonobo’s sociaal gezien bij elkaar stonden, hoe korter hun begroeting en afscheid duurde. Dit is vergelijkbaar met hoe wij mensen met elkaar communiceren, zegt Heesen. “Als je met een goede vriend communiceert, is het minder waarschijnlijk dat je veel moeite doet om beleefd te communiceren.”

Het team zag ook het tegenovergestelde: als bonobo’s een minder sterke band met een soortgenoot hadden, duurde het afscheidsritueel langer. In chimpansees, daarentegen, speelde de hechtheid geen rol. De onderzoekers wijten dit aan het feit dat hiërarchie erg belangrijk is in een chimpanseegroep, en minder van belang bij bonobo’s.

“Maar niet iedereen is het er mee eens dat bonobo’s een minder duidelijke dominantie-hiërarchie hebben”, zegt Liesbeth Sterck, hoogleraar diergedrag en cognitie aan de Universiteit Utrecht. “Dit laat het onderzoek ook zien: bij beide soorten hangt de communicatie niet af van het verschil in dominantie.”

Angst Liefde voor vreemden

Sterck vindt de opzet van de studie goed. “Wat ik altijd grappig vind is dat van die joint commitment een heel ding wordt gemaakt door wetenschappers. Maar als je het vanuit de apenkant redeneert, is dit heel logisch. Je wilt als groepslid aftasten wat de ander wil en elkaar begrijpen, zeker met spel. Ik verwacht dan ook dat je dit gedrag bij veel meer diersoorten aantreft.”

Ook Mariska Kret van de Universiteit Leiden, die zelf onderzoek doet naar chimpansees en bonobo’s, is te spreken over het onderzoek. “Ik vind het interessant dat de afscheidsrituelen bij bonobo’s langer duren als het om interacties met bonobo’s gaat die iets verder weg staan”, zegt de cognitief psycholoog. “Waarom zou dat zijn? Is het beleefdheid, zoals de auteurs zeggen?”

“De onderzoekers vergelijken het gedrag inderdaad met beleefdheid in mensen”, zegt Sterck. “Dat vind ik terecht, maar dat is de formele term die wij hanteren. Het onderliggende proces is echt dat de dieren elkaar aftasten en daarom die signalen afgeven.”

Kret: “Ik denk ook dat bonobo’s een kans zien in interacties met vreemden of met individuen waar nog geen sterke band mee bestaat. Waar mensen xenofobisch zijn (bang voor alles dat vreemd is), zijn bonobo’s eerder xenofilisch.”

Bronnen: iScience, Cell Press via EurekAlert!

Primaten nemen ook netjes afscheid van elkaar