Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Een Russische test van een raketsysteem om satellieten neer te halen zorgde maandag voor een grote wolk ruimtepuin in de buurt van ruimtestation ISS. Het puin kan nog jarenlang een gevaar vormen voor satellieten in een baan om de aarde.
Maandagochtend om zes uur Nederlandse tijd ging het alarm af in het internationale ruimtestation ISS. Geen regulier belletje voor het ontbijt: de vluchtleiding in Rusland en de VS gaven de zeven kosmo- en astronauten aan boord de opdracht om alle luiken in het station te sluiten. Daarna was het twee uur schuilen geblazen in de twee ruimtevaartuigen Soyoez en Dragon.
Lees ook:
De reden voor alle ophef? Een wolk van duizenden stukken ruimtepuin die met hoge snelheid het pad van het ISS kruist. In de ruimte kan een botsing met zelfs maar een moertje flinke schade aanrichten, want elk voorwerp in een baan om de aarde beweegt met een noodgang: minstens 27.500 kilometer per uur op de 500 kilometer hoogte van het ISS.
Anti-satellietraket
Die wolk ruimtepuin kwam natuurlijk niet uit het niets. Wat langs het ISS vloog, waren de restanten van de afgedankte Sovjet-spionagesatelliet Kosmos-1408. Die was uren van tevoren opgeblazen met het Russische anti-satellietsysteem PL-19 Nudol, met een raketlancering vanaf de lanceerbasis Plesetstk, 800 kilometer ten noorden van Moskou. Resultaat: 1500 grotere flinters metaal en plastic en duizenden kleinere die op de hoogte van het ISS rondcirkelen en volgens berekeningen nog jaren in een baan om de aarde blijven.
Het is de eerste keer in tien lanceringen dat PL-19 Nudol zijn doel raakt. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken vindt alle ophef maar propaganda, zegt een woordvoerder: “de lancering leverde geen risico voor andere apparatuur in de ruimte en, het belangrijkste, breekt geen principes van internationale wetgeving.”
Internationaal wordt de actie wel fel veroordeeld: elk stuk ruimtepuin in een baan om de aarde betekent extra risico voor ruimtestations als het ISS en het Chinese station Tiangong, astronauten en satellieten. Bovendien levert elke botsing met ruimtepuin extra scherven die ook weer kunnen botsen. Als dat er meer worden dan er door wrijving met de dampkring verdwijnen, kan er een kettingreactie van botsingen optreden: het Kessler-syndroom.
NASA’s hoofd Bill Nelson reageerde woedend op de Russische lancering: “Ik ben verontwaardigd over deze onverantwoordelijke en destabiliserende actie. Het is onvoorstelbaar dat Rusland niet alleen de Amerikaanse en internationale partnerastronauten in het ISS, maar ook zijn eigen kosmonauten in gevaar zou brengen. Hun acties zijn roekeloos en gevaarlijk en bedreigen ook het Chinese ruimtestation en de taikonauten aan boord.”
Verfsnippers
Na meer dan vijftig jaar ruimtevaart zweeft er meer dan genoeg ruimtepuin om de aarde. NASA houdt met radar miljoenen metaalscherven, verfsnippers, en weggedreven gereedschap in de gaten. Het gaat om 23.000 puinstukken groter dan een tennisbal, een half miljoen groter dan een knikker en nog eens honderd miljoen kleinere stukjes.
Kil gerekend zijn de 1500 satellietscherven van Kosmos-1408 maar een snufje extra afval, maar ze bevinden zich wel precies in dat gebied van de ruimte dat ruimtevaartorganisaties schoon willen houden om ruimtestation ISS te beschermen.
“Het ISS maakt elke anderhalf uur een rondje om de aarde en komt dan twee keer door het oude baanvlak van Kosmos-1408: dat is 31 keer per dag”, vertelt de Nederlandse onderzoeker en satellietspotter Marco Langbroek op zijn weblog. “De meeste brokstukken draaien nu nog hoger dan het ISS, maar in de loop der tijd zakken die steeds lager. Dat proces gaat waarschijnlijk nog maanden tot jaren door.”
Volgens Langbroek blijft de wolk restanten van de Russische spionagesatelliet niet netjes in een kluitje bijeen, maar zullen de brokstukken steeds verder uit elkaar drijven. “De laag puin vormt dan een schil om de hele aarde zodat alle satellieten en ruimtevaartuigen in een lage baan om de aarde er last van hebben. Het risico op botsingen met ruimtepuin gaat zo flink omhoog.”
Ruimtewapens
De Russische lancering is een onbehouwen actie, maar interessant genoeg lang niet de eerste anti-satellietlancering. India testte zijn Mission Shakti in 2019, China haalde een van zijn eigen satellieten neer in 2007, en de VS, nu hevig verontwaardigd, lieten in 2008 met Operation Burnt Frost zien dat ze hun eigen spionagesatelliet neer konden halen – en die van anderen.
Een nieuwe wapenwedloop in de ruimte dus, hoe hard de landen ook roepen dat het gaat om het opruimen van overtollige satellieten. Na elke neergehaalde satelliet laait de discussie over ruimtepuin verder op, maar voorstellen om dat serieus op te ruimen zijn er maar nauwelijks. Langbroek, op Twitter: “Het is hoog tijd voor een internationaal verdrag tegen dit soort roekeloos gedrag in de ruimte.” Maar het zal niet de laatste keer zijn dan astronauten uit voorzorg in hun reddingsboten moeten kruipen.
Bronnen: SpaceFlightNow, Time, NASA
Beeld: Op radarbeelden van de Numerica Corporation is spionagesatelliet Kosmos-1408 te zien voor en na de inslag van het Russische antisatellietwapen PL-19 Nudol op 15 november. © Numerica Corporation