In het Verenigd Koninkrijk hoeven winkeliers hun producten niet meer te meten in kilogrammen, liters en centimeters. Voor verzamelaars van rare eenheden heeft KIJK er nog wel een paar in de aanbieding.

Om het zeventigjarig jubileum van de koningin te vieren (en vast niet om de aandacht af te leiden van zijn eigen problemen) denkt de Britse premier Boris Johnson erover om imperial units (het Engelse systeem van maten en gewichten) terug te brengen. De pint, pound en inch waren natuurlijk niet écht weg van de Britse eilanden, maar door regelgeving vanuit de EU moest er bij elk product met zo’n maatvoering ook een vermelding van het equivalent in de metrische liter, kilogram en centimeter. Deze vrij maffe maten kunnen er ook nog bij.

Lees ook:

• Zeven keer LEGO in het lab
• Vijf X-vliegtuigen hun tijd ver vooruit
• Dit zijn de meest gebruikte wachtwoorden van 2021

1) Barn

“They couldn’t hit the broad side of a barn” betekent zoveel als: hij kan enorm slecht mikken. De zijkant van een boerenschuur (barn) is namelijk enorm – behalve in de deeltjesfysica. Daar is de barn de eenheid voor een doorsnede van 10^-28 vierkante meter – achtentwintig nullen achter de komma, ongeveer de doorsnede van een atoomkern uranium. Die eenheid komt van pas als je de kans wil berekenen dat twee rondvliegende deeltjes elkaar raken.

Heb je kleiner geschut nodig dan de barn, dan heb je nog de outhouse (‘uitbouw’ – duizendste barn) en de absoluut minieme shed (‘schuurtje’) gelijk aan 10^-24 barn, dus 10^-52 vierkante meter. Om het allemaal weer in perspectief te brengen: een barn-megaparsec (megaparsecs zijn miljoenen lichtjaren, een handige eenheid voor de afstand tussen sterrenstelsels) is een volume van ongeveer een theelepeltje.

2) Banana Equivalent Dose                                   

Bananen zijn niet alleen lekker, maar ook een leuke eenheid in de stralingsleer. Daar is de Banana Equivalent Dose de hoeveelheid straling die je opdoet van één banaan: 0,72 miljardste sievert. De vruchten bevatten namelijk een redelijke hoeveelheid kalium, en 0,012 procent van alle natuurlijk voorkomende kalium is het radioactieve kalium-40.

Mocht je nu willen berekenen hoeveel bananen je moet eten voor je 4 à 5 sievert aan straling hebt opgelopen (de dosis waarbij je ongeveer 50 procent kans hebt om te overlijden aan acute stralingsziekte): don’t bother. Je stofwisseling is enorm snel in het regelen van de hoeveelheid kalium in je lijf, dus lang voor je die 62 miljoen bananen wegwerkt, heb je al dat kalium alweer uitgeplast.

3) Micromort

Om kleine kansen op ongevallen door te rekenen gebruiken verzekeringsmaatschappijen de mort (van ‘mortaliteit’ oftewel sterfelijkheid – de kans van 100 procent op overlijden) en de micromort. Eén micromort is een kans van een miljoenste om ergens aan te overlijden. Bijvoorbeeld:

• SCUBA-duiken: 5-10 micromort per duik
• Skiën: 0,72 micromort per dag
• Motorrijden: 1,03 micromort per 10 kilometer
• Autorijden: 0,625 micromort per 10 kilometer

Wil je weten hoeveel korter je leeft door die ene sigaret, dan is de micromort niet zo relevant: je moet wel enorm onhandig inhaleren om ter plekke dood te gaan aan één peuk. Voor zulke vraagstukken is dan ook de eenheid microlife uitgevonden, een activiteit waardoor je een half uur (een miljoenste van een gemiddelde levensduur) korter ademhaalt. Een microlife raak je bijvoorbeeld al kwijt door dagelijks twee à drie koppen koffie per dag te drinken of twee uur voor de tv te hangen. Van je eerste 20 minuten sporten bij redelijke inspanning per dag krijg je er juist 2 microlives bij!

4) Morgen

Of Boris Johnson de oppervlakte-eenheid morgen ooit weer invoert is maar de vraag: hij heeft tenslotte de acre al (een stuk land van 1 chain bij 1 furlong, oftewel 66 bij 660 voet – 4046,86 vierkante meter). Bovendien komt de morgen van oorsprong niet uit Groot-Brittannië, maar uit Duitsland en Nederland. De eenheid geeft de hoeveelheid land aan die een boer met een paard en een simpele ploeg in een ochtend kon bewerken.

De morgen werd ook gebruikt in Polen, Litouwen, de Balkan, Noorwegen en Denemarken, én Zuid-Afrika. Paarden, boeren, ploegen en terrein variëren nogal, dus liep de morgen van landstreek tot landstreek uiteen tussen de 2000 en 10.100 vierkante meter. Dat was dan weer zo’n 60 à 70 procent van een Duits tagwerk of dag werk.

5) Big Mac Index

Wat is die dag werk eigenlijk nog waard? Om de koopkracht van verschillende landen te vergelijken voerde het Britse weekblad The Economist in 1986 de Big Mac Index in. Die vergelijking kun je natuurlijk maken volgens de nauwkeurige methode, namelijk turven van de kosten van consumentenproducten, diensten en transportmethodes.

Veel sneller is het volgens The Economist om de prijs van twee Big Macs door elkaar te delen: die prijs is namelijk niet alleen voor een klef broodje vlees, maar ook voor transport van grondstoffen, adverteren enzovoorts. Omdat je deze fastfoodketen bijna overal ter wereld tegenkomt, geeft burgernomics een snelle eerste blik op de lokale economie.

Na de Big Mac Index trek in nog meer maffe maten? Kijk dan eens naar:

• De FOE – ten-to-the-Fifty-First Ergs (of 10⁴⁴ Joule), de hoeveelheid energie die een supernova in een paar seconden uitbraakt;
• Het moment, een veertigste van een middeleeuws zonne-uur, wat weer een twaalfde is van de tijd tussen zonsopkomst en zonsondergang;
• Of de ultrakorte shake van tien miljardste seconde, een handige eenheid voor de snelheid van kernreacties.

Beeld: Plakaat met lengtematen bij Greenwich Observatory © Y.ssk / Wikimedia

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!