De planeet Saturnus is duidelijk herkenbaar aan zijn iconische ringenstelsel. Hoe en wanneer zijn die ringen ontstaan?
Eerst het wanneer. Lange tijd was dit volstrekt onduidelijk. Sommige astronomen dachten dat de ringen tegelijk met de planeet waren gevormd, anderen dachten dat het ringenstelsel er een stuk recenter bij was gekomen.
Lees ook:
Wanneer zijn de ringen van Saturnus ontstaan?
In 2019 kwam er een doorbraak in deze discussie. Twee jaar daarvoor had de ruimtesonde Cassini-Huygens de ringen van Saturnus doorkruist. Zijn metingen wezen uit dat het ringenstelsel opvallend weinig massa heeft. Ringen rond een planeet worden na verloop van tijd steeds zwaarder doordat ze ronddwarrelend gruis in zich opnemen. De geringe massa van de Saturnusringen wees er dus op dat ze recent moeten zijn ontstaan: zo’n 10 tot 100 miljoen jaar geleden.
Dat is helemaal niets in vergelijking met de 4,5 miljard jaar dat de planeet al bestaat. Als je je Saturnus voorstelt als 45-jarige persoon, dan heeft die de ringen hooguit een jaar om zich heen. Maar niet alle astronomen zijn overtuigd van die conclusie, zodat de discussie over het ontstaansmoment nog altijd voortsuddert.
Hoe zijn de ringen van Saturnus ontstaan?
Dat is nog onzekerder. Ook hierover zijn er twee theorieën. Ten eerste kunnen de ringen een overblijfsel zijn van de grote stofschijf waaruit Saturnus zelf is ontstaan. Dat is alleen moeilijk te rijmen met hun recente ontstaansgeschiedenis.
Het tweede scenario is een stuk spectaculairder: daarin zijn de ringen het restant van een voormalige maan rond Saturnus. Die maan zou uiteengescheurd zijn, ofwel doordat hij te dicht bij de planeet kwam, ofwel door een botsing met een passerende komeet of planetoïde.
Overigens wijzen de metingen van Cassini-Huygens er niet alleen op dat de ringen kortgeleden zijn ontstaan, maar ook dat ze binnen enkele honderden miljoenen jaren alweer zullen zijn verdwenen. We mogen ons dus wellicht gelukkig prijzen dat we precies op het goede moment leven om de ringen rond Saturnus te zien.
Deze vraag kon je vinden in KIJK 12/2021.
Ook een vraag voor de rubriek ‘KIJK Antwoordt’? Mail hem naar info@kijkmagazine.nl. En in onze nieuwste special geven we antwoord op 197 bijzondere, verrassende en boeiende vragen! Bestel hem eenvoudig en snel via onderstaande knop.
Tekst: Yannick Fritschy
Beeld: