De Nobelprijs voor fysiologie of geneeskunde is dit jaar toegekend aan de Zweedse arts en bioloog Svante Pääbo voor zijn onderzoek naar het DNA van de neanderthaler.

De mensheid is altijd geïntrigeerd geweest door haar oorsprong. Waar komen we vandaan, en hoe zijn verwant met onze voorouders? Wat maakt ons, Homo sapiens, anders dan andere hominini? Een van de pioniers op dit gebied is de Zweedse wetenschapper Svante Pääbo. Deze ochtend maakte het Nobelcomité bekend dat hem de Nobelprijs voor fysiologie of geneeskunde is toegekend voor zijn baanbrekende onderzoek naar het genoom (de complete genetische samenstelling) van oermensen.

Lees ook:

• Zeven grootheden die de Nobelprijs nooit kregen (1)
• Zeven grootheden die de Nobelprijs nooit kregen (2)
• Waarom onze stamboom moeilijk te reconstrueren is

Svante Pääbo

Pääbo werd in 1955 geboren in Stockholm als zoon van de Zweedse biochemicus Sune Bergström, die in 1982 de Nobelprijs voor fysiologie of geneeskunde in ontvangst mocht nemen, en de Estse scheikundige Karin Pääbo. Hij studeerde geschiedenis, egyptologie en Russisch aan de humanistische faculteit van de Universiteit van Uppsala. In 1985 haalde zijn promotieonderzoek de voorpagina van het toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift Nature. Het was hem namelijk gelukt DNA te isoleren uit een 2400 jaar oude mummie. Een zeer bijzondere prestatie, aangezien DNA snel vergaat.

Sinds 1997 is Pääbo directeur van de afdeling evolutionaire antropologie van het Max Planck-instituut. Daar begon hij ook aan zijn onderzoek om het DNA van de neanderthaler in kaart te brengen. In 2010 slaagden hij en zijn team daarin. Het onderzoek werd gepubliceerd in Nature.

Neanderthaler-DNA

Vervolgens onderzocht de Zweedse wetenschapper de relatie tussen neanderthalers en moderne mensen uit verschillende delen van de wereld. Pääbo ontdekte toen dat ons moderne mensen-DNA voor een klein deel uit erfelijk materiaal van neanderthalers bestaat. Dat komt doordat Homo sapiens en neanderthalers zich tienduizenden jaren geleden samen hebben voortgeplant – een ontdekking die ook aan Pääbo kan worden toegeschreven. Die genenvermenging is onder andere verantwoordelijk voor hoe ons lichaam reageert op stress en hoe ons immuunsysteem omgaat met infecties. Bij hedendaagse mensen van Europese of Aziatische afkomst is ongeveer 1 tot 4 procent van het genoom afkomstig van de Neanderthalers.

Verder verrichte Pääbo ook nog onderzoek aan een andere uitgestorven mensachtige die nauw verwant is aan de moderne mens: Homo denisova. In 2008 werd een 40.000 jaar oud fragment van een vingerbot ontdekt in de Denisova-grot in het zuiden van Siberië. Het botje bevatte uitzonderlijk goed bewaard gebleven DNA dat Pääbo’s team analyseerde. Verrassend genoeg bleek het erfelijk materiaal uniek in vergelijking met alle bekende DNA-sequenties van neanderthalers en moderne mensen: Pääbo had een tot dan toe onbekende mensachtige ontdekt die de naam Denisova kreeg. De neanderthaler en de Denisovamens zijn de twee nauwste, uitgestorven verwanten van ons.

Vergelijkingen met DNA-sequenties van moderne mensen uit verschillende delen van de wereld toonden aan dat ook tussen Denisova en Homo sapiens een vermenging van genen had plaatsgevonden. Hedenhaagse Aziaten, zoals de Melanesiërs, maar ook Indonesiërs, Australiërs en Chinezen blijken allemaal wat van dat Denisovamens-DNA te hebben.

Paleogenetica

Pääbo’s baanbrekende onderzoek resulteerde in een geheel nieuwe wetenschappelijke discipline: paleogenetica, waarbij genetische methoden worden gebruikt om het DNA van uitgestorven mensachtigen te bestuderen. Door op zoek te gaan naar genetische verschillen tussen Homo sapiens en uitgestorven mensachtigen, komen wetenschappers steeds dichterbij het antwoord op de vraag wat ons mensen nu zo uniek maakt.

Bron: Nobelprize.org

Beeld: Christian Charisius/AP/ANP

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!