Naast meren blijken er op het continent rond de Zuidpool ook rivieren onder de kilometers dikke ijskap te liggen. Die spelen waarschijnlijk een rol in de snelheid waarmee de ijskap smelt.

Minstens 460 kilometer lang is hij, de recent ontdekte subglaciale (onder een gletsjer gelegen) rivier op Antarctica, die voorlopig nog zonder naam is. Hij toont aan dat er meer smeltwater van de onderkant van de ijskap afkomt dan werd gedacht. Een onderzoeksteam van onder meer het Imperial College London schrijft dat in Nature Geoscience.

Lees ook:

• Nieuw onder Antarctica-ijs ontdekt
• Migratiegolf van zeedieren naar Antarctica
• Grootste ijsberg breekt weg van Antarctica

IJskap doorlichten

De Antarctische ijskap herbergt zeker 140 meren. Het grootste daarvan, het Vostokmeer, is ongeveer 15.000 vierkante kilometer groot. Wetenschappers dachten dat deze meren compleet geïsoleerd waren van elkaar, maar nu lijkt het erop dat ze verbonden zijn via een netwerk van rivieren. Alsof er geen kilometers ijs boven ze ligt!

De onderzoekers, onder leiding van klimatoloog Martin Siegert, ontdekten de rivier vanuit de lucht aan de hand van geavanceerde radarbeelden. Hiermee konden ze de dikke ijskap goed doorlichten op de aanwezigheid van vloeibaar water. De regio waarop ze zich richtten betrof een ijsmassa zo groot als Frankrijk en Duitsland bij elkaar. Als die in zijn geheel zou smelten zou dat de zeespiegel wereldwijd met 4,3 meter doen stijgen.

Twee smeltfactoren

Hoeveel ijs er daadwerkelijk smelt is afhankelijk van twee factoren. De eerste is de hoeveelheid smeltwater die van het oppervlak van de ijskap af komt. Dit smeltwater sijpelt door diepe spleten in het ijs, ook wel gletsjermolens genoemd, en belandt vervolgens aan de onderkant. Het Groenlandse ijs beschikt bijvoorbeeld over veel gletsjermolens, die vooral in de zomer actief zijn. Het ijs smelt daar in de zomer dan ook sneller.

Op Antarctica is er wat anders aan de hand. Gletsjermolens zijn daar zeldzaam. Bovendien is het oppervlak (nog) niet warm genoeg om in de zomer genoeg te smelten. In plaats daarvan zou het ijs aan de onderkant van de ijskap kunnen smelten door de aardwarmte, in combinatie met de wrijving die ontstaat doordat de ijsmassa over het land schuift. Maar voorheen werd gedacht dat dit mechanisme niet veel smeltwater opleverde.

Dat idee kan nu de prullenbak in, als het aan Siegert en zijn collega’s ligt: blijkbaar smelt de onderkant van de ijskap hard genoeg om een hele rivier met vloeibaar water te vullen. De huidige smeltwatermodellen onderschatten dus het belang van het smeltmechanisme van aardwarmte en ijswrijving.

Zeespiegelstijging

Deze gegevens zijn belangrijk om de huidige zeespiegelstijging beter te kunnen voorspellen. De onderzoekers geven de manier waarop het rivierwater bij een gletsjer in zee uitkomt als voorbeeld van het belang van die nieuwe inzichten. Gletsjers steken uit in zee en drijven op het oceaanwater. Het zoete water dat aan de onderkant van de ijsmassa in zee stroomt is net iets warmer dan de koude zoute oceaan, en het gevolg is dat de gletsjer van onderaf begint te smelten. Dat extra smeltwater draagt vervolgens weer bij aan de stijging van het zeeniveau.

Toekomstige computermodellen moeten volgens Siegert en zijn team dan ook beter rekening houden met genoemde effecten. Het zou zomaar kunnen dat Antarctica zich in de nabije toekomst gaat gedragen als Groenland; in de zomer smelt daar dan ook het oppervlakte-ijs en stroomt het water via gletsjermolens naar de onderkant van de ijskap. Als dat gebeurt zal het smeltwater de rivier overvol maken. En dat zal op zijn beurt de zeespiegel verder doen stijgen.

Of het echt zo’n vaart zal lopen is volgens de onderzoekers nog niet helemaal duidelijk. Hun volgende plan is om nog meer gegevens te verzamelen over alle betrokken factoren, van de rol van rivieren en meren tot aan gletsjermolens en wrijving van de ijsmassa over het land.

Zes meter

Poolonderzoeker Michiel van den Broeke van de Universiteit Utrecht is onder de indruk van de studie. “Lange tijd dachten we dat de ijskap van Antarctica een bevroren wildernis was. Maar door het steeds verder verbeteren van radartechnologie en data-analyse geeft de ijskap beetje bij beetje zijn hydrologische geheimen prijs. Volgens dit onderzoek blijkt er zelfs een wijdvertakt netwerk van enorme rivieren onder de ijskap te bestaan.”

Hij benadrukt verder het belang van dit soort onderzoek. “Zeker ook voor het laaggelegen Nederland, want als ook maar tien procent van de Antarctische ijskap smelt, stijgt wereldwijd de zeespiegel al met zes meter. Dat is veel meer dan waartegen we ons kunnen beschermen.”

Bronnen: Nature Geoscience, Imperial College London

Beeld: Shuai Yan/UT Jackson School of Geosciences

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!