Een vaccin met levende kankercellen helpt het lichaam om van tumoren te winnen en te voorkomen dat die terugkomen. Althans in muizen.

Een inenting die bij iedereen kanker kan voorkomen is vooralsnog een illusie. Maar wetenschappers van de Amerikaanse Harvard Medical School hebben nu wel een vaccin bedacht dat kankerbehandelingen kan ondersteunen en terugkeer kan afwenden. Dat schrijven ze in Science Translational Medicine.

Lees ook:

• Computerdokter versnelt diagnose van borstkanker
• Hoeveel DNA-schade kan een kankercel aan?
• Waarom hebben mannen een groter risico op kanker?

Vaccin doodt zichzelf

Wetenschappers doen al langer onderzoek naar een kankervaccin en waren er al achter dat injecties met dode kankercellen een afweerreactie kan opwekken. Tijdens de strijd tegen de ingespoten substantie valt het immuunsysteem ook de levende tumorcellen aan die al in het lichaam zaten. Een veelbelovende methode, maar in de praktijk werkt het nog niet goed genoeg om de kanker volledig uit te roeien en terugkeer te voorkomen. De opgewekte immuunreactie is namelijk niet sterk genoeg.

Daarom gebruikten de Harvard-onderzoekers in hun onderzoek levende kankercellen. Deze hadden ze genetisch aangepast zodat de cellen het eiwit interferon-bèta aanmaakten. Dit eiwit activeert net als tumorcellen het afweersysteem, maar valt ook tumoren lastig, en maakt het kankercellen moeilijk om zich te delen en een groot gezwel te vormen. Er is echter een probleem: de cellen uit het vaccin vallen hiermee ook zichzelf aan.

Zelfmoordcellen

Dat wisten de artsen gelukkig op te lossen. Om kankercellen aan te kunnen vallen, moet interferon-bèta binden aan een receptor op de cel. Door nog een keer de genetische code aan te passen, konden ze die specifieke receptoren uitschakelen. De cellen in het vaccin waren daardoor niet meer gevoelig voor het eiwit dat ze zelf aanmaakten.

Is het niet gevaarlijk om levende kankercellen in een lichaam te spuiten? Ja, er kleven zeker risico’s aan, daarom brachten de onderzoekers een kill-switch aan. Dit deden ze door een extra gen aan het DNA toe te voegen. Dat gen codeert voor het eiwit caspase-9, en aanwezigheid van die stof is een signaal voor een cel om zelfmoord te plegen. Dit caspase-9-gen staat alleen aan als het medicijn sirolimus aanwezig is. Als het vaccin zijn werk heeft gedaan, hoeft een patiënt daarna dus alleen sirolimus te nemen om de ingespoten kankercellen te doden.

Beter dan bestaande kankermedicijnen

Daarna was het tijd om te testen of het vaccin werkt. De onderzoekers richtten zich in deze studie op hersenkanker en deden hun proeven met muizen. Ze vergeleken de overlevingskans van een groep muizen die breinkankercellen kregen ingespoten met een groep muizen die daarbij ook het vaccin kregen. Wat bleek? Alle tien de muizen die niet waren ingeënt, ontwikkelden een hersentumor. In de groep die het vaccin wel kreeg, overleefden ze het allemaal.

Ook als de gevaccineerde muizen twee maanden later opnieuw breinkankercellen kregen ingespoten, bleven ze allemaal gezond. Mooi, iedereen inenten hiermee zou je misschien denken, maar zo werkt dat helaas niet. Er moeten wel kankercellen in het lichaam aanwezig zijn om met het vaccin immuniteit op te bouwen.

Daarom onderzochten de dokters de effectiviteit ook in een klinisch relevantere situatie. Tumoren worden soms chirurgisch weggesneden en medicijnen moeten daarna de paar overgebleven cellen elimineren. Maar dit lukt vaak niet goed waardoor de kanker toch terugkeert. Een injectie met het vaccin bleek volgens de onderzoekers wel succesvol in het volledig uitroeien van de kankercellen.

Slapende afweercellen

“Dit is een prachtig voorbeeld van een nieuwe aanpak voor de ontwikkeling van kankervaccins”, laat Arjan Griffioen, hoogleraar experimentele oncologie bij het Amsterdam UMC aan KIJK weten. “Dit soort studies zijn om van te smullen.”

Wel ziet hij nog wat obstakels op de weg voordat het ook in mensen gebruikt kan worden. Niet alleen is de vertaalslag van muis naar mens groot, ook is het de vraag of het ooit wordt toegestaan om genetisch gemodificeerde levende cellen te gebruiken in mensen. “Maar ik vind dat dit soort technische manieren van aanpak alle steun moeten krijgen. Kanker is zo complex dat nieuwe strategieën dat waarschijnlijk ook moeten zijn.”

De methode in deze studie is niet tumorspecifiek, Griffioen denkt daarom dat het ook bij andere vormen van kanker toegepast kan worden. Hij heeft wel nog een puntje van zorg. “Deze aanpak gaat ervan uit dat cellulaire immuniteit de klus moet klaren. Geactiveerde afweercellen moeten dus uiteindelijk de tumorcellen doden. Daar zit een probleem, want in de tumor heerst een kolossale immuunsuppressie (onderdrukking van het immuunsysteem, red). Afweercellen die het klaarspelen om de tumor te bereiken, vallen daarna direct in slaap. Die immuunsuppressie is zo effectief – en nog het meest bij mensen – dat kankervaccins er simpelweg nog niet zijn voor humaan gebruik.”

Griffioen en zijn team zien daarom meer heil in het opwekken van een antistofreactie met vaccins. “Deze hebben namelijk geen last van de afweeronderdrukking in tumoren.”

Bronnen: Science Translational Medicine, Harvard Medical School via EurekAlert!

Beeld: 123RF

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!