Dertig jaar geleden, op 19 april 1993, vielen Amerikaanse eenheden met grof geweld een onderkomen van een zwaarbewapende sekte binnen. De gevolgen waren dramatisch. Maar maakten de FBI en de ATF zich daarmee schuldig aan massamoord?

De Branch Davidians Seventh Day Adventist Church kwam aanvankelijk uit Los Angeles, waar die kerk, of sekte, in 1930 opgericht was. Toen het ledental eind jaren tachtig groeide, zochten de Davidians een nieuw onderkomen. Dat vonden ze in het Texaanse stadje Waco op een oude boerderij die ze omdoopten tot het Mount Carmel Center, naar een in de Bijbel genoemde berg in Israël.

David Koresh, die oorspronkelijk door zijn 14-jarige moeder en 20-jarige vader Vernon Wayne Howell was genoemd, zwaaide de scepter in de kerkgemeenschap. Maar op een bepaald moment probeerde ene Marc Breault hem van de troon te stoten. De couppoging mislukte en Breault werd zonder veel vergevingsgezindheid uit de sekte geknikkerd.

De afvallige zwoer wraak en hing verhalen over kindermisbruik op. Bovendien zou de sekte over automatische wapens beschikken. Nou was dat in Texas niet zo’n probleem. Als je maar netjes meldde dat je zo’n ding in huis had en 200 dollar aan de belastingdienst overmaakte. Maar dat hadden de sekteleden schijnbaar nagelaten.

Lees ook:

• Complot: wie gooide Rudolf Diesel overboord?
• Complot: de moord op Pim was geen eenmansactie
• ‘Die complottheorie ging zelfs míjn pet te boven’

De zaak – op de hoogte van de aanval

Breaults aantijgingen misten hun effect niet. Het Bureau of Alcohol, Tobacco and Firearms (BATF; ook wel ATF genoemd) kreeg belangstelling voor Koresh en zijn volgelingen. Uit onderzoek bleek dat de buren inderdaad weleens automatisch geweervuur hoorden. En toen ook agent Robert Rodriquez, die in de sekte geïnfiltreerd was, met belastende informatie kwam, besloot de ATF tot actie over te gaan.

Sekteleider David Koresh was lange tijd een
voorstander van monogamie, maar ineens
ging het roer om. In september 1986 begon
hij te prediken dat hij als de nieuwe messias
recht had op 140 vrouwen: zestig als zijn
‘koninginnen’, tachtig als zijn minnaressen.
En zo zijn er wel meer aanwijzingen dat de
opper-Branch Davidian behoorlijk de weg
kwijt was.

Beeld: McLennan County Sheriff’s Office

Met een huiszoekingsbevel in de knuisten toog een zwaarbewapend legertje op 28 februari 1993 naar Mount Carmel. In plaats van netjes aan te kloppen en uit te leggen wat men zoal kwam doen, werd een poging gedaan om een verrassingsaanval uit te voeren. Die mislukte compleet. De Davidians wisten namelijk allang dat ze in de gaten werden gehouden. De ‘studenten’ in een huis aan de overkant gedroegen zich niet als zodanig, waren dik in de dertig en stonden bij geen enkele lokale school ingeschreven.

Bovendien had de pers schijnbaar lucht gekregen van de op handen zijnde inval. Een verslaggever vroeg uitgerekend aan een Branch Davidian de weg naar Mount Carmel. Bijzonder is ook dat de ATF wist dat Koresh op de hoogte was van de aanval. Dat had de infiltrant namelijk al doorgegeven.

De zaak – FBI kwelt sekteleden

Toch ging de inval door. In paardentrailers werden de agenten naar het complex gereden en probeerden onder meer via ladders binnen te dringen. Daar bleken de Davidians niet van gediend. Er brak een vuurgevecht uit dat pas ophield toen de ATF-agenten geen munitie meer hadden. Resultaat: vier doden en zestien gewonden aan de ATF-kant en zes doden en een onbekend aantal gewonden bij de sekte.

Wat volgde was een 51 dagen durende belegering van het complex, uitgevoerd door de FBI, die door de dood van de vier ATF-agenten ineens jurisdictie over de zaak kreeg. Eerst verliepen de onderhandelingen redelijk soepel, maar naarmate de tijd verstreek werd de sfeer grimmiger.

De FBI zette een tandje bij door de sekteleden dag en nacht te kwellen met felle lampen, het geluid dat konijnen maken als ze in doodsangst zijn, tanks die langs de gevel reden, voorbijrazende helikopters en, misschiennog wel het ergste van allemaal, het nummer These boots are made for walking van Nancy Sinatra dat om de haverklap uit de luidsprekers knalde.

De zaak – brand

Uiteindelijk werden ook water, elektra, gas en de telefoon afgesloten. Intussen probeerden vijfentwintig FBI-onderhandelaars Koresh zover te krijgen dat hij en zijn volgelingen zich over zouden geven. Na deze stand-off van bijna twee maanden vond de FBI het schijnbaar genoeg. Op 19 april rukten tanks op die met hun schietbuizen gaten in de gevels ramden en traangas naar binnen spoten.

Zes uur later, rond het middaguur, braken er op verschillende plaatsen in het complex branden uit die door een straffe wind tot een inferno werden aangewakkerd. Binnen de kortste keren was het Mount Carmel Center volledig in de as gelegd en konden alleen nog de lichamen van 74 mannen, vrouwen en kinderen worden geborgen. Maar was het Waco-drama nu een massale zelfmoord of een door de FBI uitgevoerde massamoord?

De geruchten – verdwijning van deur met bewijs

Al snel kwam er kritiek op het optreden van ATF en FBI. Waarom was men niet ingegaan op de uitnodiging van Koresh om eens te komen praten over ‘de zorgen’ van de ATF? Waarom onderzocht de ATF vermeend kindermisbruik, terwijl de lokale politie soortgelijke geruchten al twee keer zonder resultaat tegen het licht gehouden had? En waarom al dat machtsvertoon voor een relatief kleine overtreding van de wapenwet?

Maar de belangrijkste complotwolken trokken zich samen boven drie gebeurtenissen: het begin van het vuurgevecht tussen de Branch Davidians en de ATF-agenten, het uitbreken van de brand in het complex, en de acties van de FBI tijdens de brand.

Beide partijen gaven elkaar de schuld van het uitbreken van het vuurgevecht. ATF-agenten beweren dat de eerste schoten in het gebouw werden gelost. Davidians die de ramp overleefden zweren dat ze van buiten kwamen. Tijdens de onderhandelingen zeiden de Koresh-volgelingen al tegen de FBI dat de kogels in de deuren bewezen wat er precies gebeurd was. Het zou daarbij om een dubbele deur gaan, waarvan de rechterhelft kogelgaten vertoonde en de linkerhelft intact was. Vreemd genoeg verdween de rechterdeur spoorloos.

De geruchten – brandstichting

In 1999 kwamen uit een in opdracht van het weekblad TIME gehouden enquête schokkende cijfers naar voren. Maar liefst 61 procent van de Amerikaanse bevolking geloofde dat de brand door de FBI veroorzaakt of zelfs moedwillig aangestoken was. Voornaamste oorzaak van die vermoedens zijn televisiebeelden van een gepantserde combat engineering vehicle (CEV) die door een muur ramt en dan achteruit rijdt. Daarbij lijkt het net alsof er vlammen uit de voorkant van het voertuig schieten.

Linda Thompson is met haar de documentaire Waco: the big lie een van de belangrijkste uitdragers van de pantserwagen-sticht-brand-theorie. Anderen vermoeden dat er geen opzet in het spel was, maar dat traangasgranaten de brand veroorzaakt hebben. Er zijn zogeheten pyrotechnische M-651-granaten die het gas met een kleine ontploffing verspreiden. Maar de FBI-agenten verklaarden onder ede dat die dag alleen niet-pyrotechnische traangasgranaten gebruikt zijn.

En dan is er nog de zogenoemde FLIR-tape. De beelden werden gemaakt met een forwardlooking infrared-camera in een van de FBI-helikopters. Daarop is volgens sommigen te zien dat er op het gebouw geschoten wordt terwijl het vuur razendsnel om zich heen grijpt. Bovendien zou de FBI brandweerlieden verboden hebben om het vuur te bestrijden. De optelsom van al die details zou bewijzen dat de federale recherche er alles aan deed om de sekteleden de dood in te jagen.

De feiten – leger bezit geen vlammenwerpers

Naar aanleiding van de TIME-enquête besloot minister van Justitie Janet Reno tot een grootschalig onderzoek, dat geleid werd door John Danforth. Deze voormalige senator en zijn team hadden een jaar nodig, waarin onder meer 1001 getuigen werden gehoord en 2,3 miljoen pagina’s archiefmateriaal werden bestudeerd. Een van de opmerkelijkste openbaringen van het onderzoek was dat de FBI wel degelijk pyrotechnisch traangas had gebruikt. Belangrijke informatie die door alle betrokken FBI-medewerkers zes jaar lang ‘onder de pet’ was gehouden.

In een tussentijds verslag schreef Danforth: “De logische publieke reactie was dat, als de regering over één ding de waarheid verzweeg, ze over alles gelogen zou hebben.” De oud-senator schreef ook dat hij al die geheimzinnigheid vreemd vond. Vooral omdat de omstreden granaten vier uur voor het begin van de brand werden ingezet, en dan ook nog op een andere plek, bij een ondergrondse ruimte 30 meter naast het hoofdgebouw.

Dat ‘een tank’ tot twee keer toe het gebouw met een vlammenwerper bestookte, zoals Thompson beweerde, bleek niet te kloppen. Ze vertoonde in haar documentaire maar een heel kort fragment. Na bestudering van de originele beelden bleek dat ze hetzelfde stukje film twee keer liet zien en dat de ‘vlammen’ aan de voorkant de weerkaatsing van zonlicht op een stuk isolatiemateriaal waren dat het voertuig mee naar buiten trok. Daar komt nog bij dat het Amerikaanse leger over een gigantische hoeveelheid wapens beschikt, maar vlammenwerpers zijn daar niet meer bij.

De feiten – bescherming van brandweerlieden

En zo wist de Danforth-commissie een aantal geruchten te ontzenuwen. Er was bijvoorbeeld speciale draadloze afluisterapparatuur geplaatst. Tijdens de gesprekken die daarmee opgevangen werden, maakten de Davidians plannen om de boel in geval van een aanval in brand te steken. Overlevenden gaven ook toe dat Koresh daarvoor opdracht had gegeven en dat die ook uitgevoerd was. Bij forensisch onderzoek op de kleren van de sekteleden werden benzinesporen aangetroffen en in de puinhopen vonden onderzoekers geperforeerde jerrycans.

Op 19 maart 2000 werd in opdracht van de commissie een veldonderzoek gedaan naar de FLIR-beelden om na te gaan of vuurwapens de lichtflitsen hadden veroorzaakt. Over de manier waarop de test uitgevoerd werd, waren van tevoren afspraken gemaakt tussen advocaten van beide partijen en de nabestaanden van de Branch Davidians. Analyse van de vorm, duur en locatie van de flitsen wees uit dat het niet om vuurwapens ging, maar om bepaalde reflecties op schroot en andere troep op het terrein.

Uit foto’s en filmbeelden die tijdens de aanval werden gemaakt, viel ook op te maken dat er op die plekken geen mensen aanwezig waren. Bovendien heeft geen van de overlevenden, getuigen of aanwezige journalisten gezien dat FBI-agenten tijdens de brand op het gebouw schoten. Tot slot gaf de FBI aan dat de brandweer op afstand werd gehouden omdat er nogal wat munitie in het complex lag. Het gevaar bestond dat de patronen door de hitte af zouden gaan en er nog meer slachtoffers zouden vallen. Bovendien kon niet worden uitgesloten dat de sekteleden op de brandweerlieden zouden schieten.

Zaak gesloten?

Er zijn mensen die alles verdacht vinden wat overheidsinstanties, inclusief de Danforth-commissie, beweren. Vicepresident Wayne LaPierre van de National Rifle Association (NRA, de Amerikaanse bond van vuurwapenbezitters) blijft bijvoorbeeld volhouden dat de FBI van ‘Waco’ een bloedbad maakte om de publieke opinie achter een strengere wapenwet te krijgen.

Sommigen gaan nog verder en zien in het drama de eerste poging om tot een Nieuwe Wereldorde te komen, waarbij de Amerikaanse regering omvergeworpen wordt en de VN de macht grijpt. Timothy McVeigh was een man met zulke denkbeelden. Hij blies op 19 april 1995 – dus precies twee jaar na de aanval op de Branch Davidians – een gebouw in Oklahoma City op waarin onder andere een kantoor van de ATF zat. Dat kostte 168 mensen het leven. De aanslag was, zo verklaarde McVeigh, een vergeldingsactie voor het overheidsoptreden in Waco.

Een maand nadat het Danforth-rapport verscheen, spanden honderd nabestaanden een rechtszaak tegen de Amerikaanse overheid aan. Ze eisten 675 miljoen dollar schadevergoeding voor het buitenproportionele geweld dat de FBI zou hebben gebruikt. Ze verloren.

Danforth verklaart in zijn rapport nadrukkelijk dat hij onderzoek heeft gedaan naar misdragingen van overheidspersoneel, niet naar blunders. Dat was een heel ander verhaal geweest. Om maar eens wat te noemen: als je te maken hebt met een vent van wie je vermoedt dat hij niet helemaal spoort, is het misschien niet zo handig om hem psychologisch flink onder druk te zetten. Maar dat is, natuurlijk, allemaal achteraf. En misschien kennen ze daar op het Texaanse platteland ook wel het gezegde ‘Achteraf kijk je een koe in de kont’.

Dit verhaal verscheen oorspronkelijk in onze Complot!-special. Bestel deze special eenvoudig via de knop hieronder!

Openingsbeeld: Greg Smith/Corbis/Getty Images