Om te bepalen of iemand liegt, kun je op veel verschillende signalen letten. Maar volgens nieuw onderzoek heeft dat geen zin, kijken naar slechts één aanwijzing werkt veel beter.
Liegt iemand of niet? Mensen beantwoorden die vraag in ongeveer 52 procent van de gevallen goed. Slechts iets beter dan een gok dus. Volgens wetenschappers van onder andere de Universiteit van Amsterdam komt dat doordat mensen op te veel en de verkeerde signalen letten. Dat schrijven ze in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Human Behaviour.
Lees ook:
Tegengestelde signalen
Beveiligingspersoneel op Amerikaanse vliegvelden zijn sinds 9/11 getraind om op 92 signalen te letten. “Dat is onzinnig”, vertelt Bruno Verschuere, Universitair Hoofddocent Forensische Psychologie (UvA) in een persbericht. “Dat is namelijk een onmogelijke taak. Mensen kunnen al die signalen niet in korte tijd beoordelen, laat staan meerdere signaleren integreren in een nauwkeurig waarheidsgetrouw oordeel.”
KIJK interviewde Bruno Verschuere in 2021: ‘De meeste mensen liegen maar een klein beetje’
Iemand die liegt, vermijdt oogcontact. Althans, dat is een veelgehoorde uitspraak, maar meestal klopt die niet. Ook rondom andere ‘lichaamssignalen’ – zoals zenuwachtig gedrag – bestaan er van dat soort misverstanden. Leugenonderzoekers raden daarom al langer aan om juist alleen af te gaan op wat iemand daadwerkelijk zegt. Bestaande verbale leugentests combineren veel signalen, zoals consistentie, directheid en plausibiliteit. Maar al die signalen wijzen niet altijd in dezelfde richting. Zo eindig je vaak toch met het verkeerde antwoord.
Omdat lang niet alle signalen bij iedere leugenaar te ontdekken zijn, is het volgens de onderzoekers van de UvA beter om je oordeel te baseren op slechts één signaal: de details in een verhaal. “Het voelt heel contra-intuïtief om alleen te luisteren naar wat mensen zeggen en niet te letten op allerlei andere signalen, zoals hoe overtuigend of emotioneel iemand zijn verhaal brengt”, legt Verschuere uit. “Maar mensen die de waarheid vertellen kunnen een rijke beschrijving geven, omdat ze de gebeurtenis daadwerkelijk hebben meegemaakt. Leugenaars kunnen details verzinnen, maar dat vergroot het risico om gepakt te worden.” Hoe meer details je verzint, hoe groter de kans dat iemand doorheeft dat er een niet klopt.
Tentamens jatten
Om dit te bewijzen verdeelden de onderzoekers 44 studenten in twee groepen: schuldigen en onschuldigen. De schuldigen kregen de instructie een tentamen te stelen uit een kluisje. De onschuldigen moesten een half uur op de campus doorbrengen: naar de bibliotheek, koffie drinken en een vriend bellen. Na afloop moesten zowel de onschuldigen als schuldigen vertellen dat ze een half uur op de campus hadden doorgebracht.
Vervolgens vroegen de onderzoeker aan 1445 mensen om de juistheid van eerlijke en bedrieglijke handgeschreven verklaringen, videotranscripties, video-interviews of live-interviews te beoordelen. Als de schuldigen niet werden ontdekt door deze mensen, maakten ze kans op extra studiepunten of een geldbeloning. De studenten waren dus gemotiveerd om zo goed mogelijk te liegen.
Niet waterdicht
Eén groep van de beoordelaars was vrij om alle mogelijke signalen te gebruiken om te bepalen of iemand loog, bijvoorbeeld door te letten op oogcontact, zenuwachtig gedrag of een emotioneel verhaal. Deelnemers in deze groep scoorden hierbij net iets beter dan wanneer ze gegokt zouden hebben; ze hadden het in zo’n 52 procent van de gevallen bij het rechte eind.
Een andere groep kreeg de opdracht om alleen te vertrouwen op de hoeveelheid details in het verhaal en deed het aanzienlijk beter. Bijna 70 procent van de deelnemers beoordeelden de verhalen correct. Maar als mensen naast de hoeveelheid details ook op drie andere signalen moesten letten, ging hun score omlaag naar 59 procent.
Hoewel het gebruik van slechts één signaal duidelijk voor de beste resultaten zorgde, kwamen deelnemers alsnog in 30 procent van de gevallen tot een verkeerde conclusie. De methode kan dus helpen om te bepalen of iemand liegt, maar helemaal waterdicht is hij niet.
Om de studie te visualiseren maakte Bruno Verschuere samen met striptekenaar Jan Cleijne de onderstaande science comic.
Bronnen: Nature Human Behaviour, UvA