Cleopatra geldt als een van de bekendste farao’s die ooit heeft geleefd. Netflix bracht onlangs een nieuwe documentaire uit over de koningin die heel wat stof deed opwaaien.

De nieuwe Netflix-documentaire Queen Cleopatra, die sinds vorige week te zien is, maakt heel wat los bij mensen. En dat komt allemaal door het feit dat de koningin van het Oude Egypte door een zwarte actrice wordt gespeeld. Waarom is dit zo tegen het zere been van de Egyptenaren? En wat weten we eigenlijk over Cleopatra’s afkomst? Deze en nog drie andere vragen beantwoord.

Lees ook:

• ‘In Egypte ligt nog heel veel verborgen’
• Toetanchamon: van amper genoemd naar wereldberoemd
• Hoelang kunnen de piramides in Egypte blijven staan?

1) Wie was Cleopatra?

Cleopatra VII Philopater werd in 69 voor Christus geboren als derde van vier dochters van koning Ptolemaeus XII Auletes (Cleopatra is Oudgrieks voor ‘vaders glorie’). Wie haar moeder was, is niet honderd procent zeker, maar vermoedelijk was dat Cleopatra V. Toen vader in 51 v. Chr. stierf, moest de net achttien jaar oude Cleopatra het stokje van hem overnemen. Haar oudere zussen leefden namelijk niet meer en dus was zij de troonopvolgster. Maar liefst 21 jaar lang heerst Cleopatra over het oude Egypte.

2) Wat was Cleopatra’s afkomst?

De monumentale erfenis van Cleopatra wordt vaak overschaduwd door discussies over haar afkomst. Zo wordt er beweerd dat ze Macedonisch, Grieks, Egyptisch en Afrikaans is. Egyptoloog Huub Pragt maakt er korte metten mee. “Koningin Cleopatra was een telg uit de zogenoemde Ptolemaeïsche dynastie. Dit was een koningshuis dat een Grieks-Macedonische afkomst had. Feitelijk waren zij de nazaten van de generaal van Alexander de Grote, Ptolemaeus genaamd. Cleopatra moet daarom een Europees-mediterraan uiterlijk hebben gehad.”

3) Hoe kwam de Ptolemeïsche dynastie aan haar einde?

Oud is de koningin niet geworden; ze sterft in augustus in het jaar 30 voor Christus door zelfmoord. Hoe dat is gegaan, is tot op de dag van vandaag nog niet duidelijk. De ene bron vermeldt dat ze zich liet bijten door een Egyptische cobra (sommige bronnen noemen de aspisadder, maar die komt helemaal niet voor in Egypte), de andere heeft het over een giftige zalf, en weer andere bronnen beweren dat ze een haarspeld droeg waarin gif zat.

‘Met haar intelligentie wist Cleopatra te voorkomen dat Egypte in handen viel van de Romeinen’

Egyptoloog Huub Pragt

En waarom pleegde ze dan zelfmoord? Pragt: “Uiteindelijk kwam het tot een machtsconflict tussen Cleopatra samen met Marcus Antonius (Romeins politicus en trouwe vriend van Julius Caesar) aan de ene kant en Octavianus (beter bekend als keizer Augustus) aan de andere kant. Deze strijd werd verloren door Cleopatra en Marcus Antonius, waarop ze beiden zelfmoord pleegden. De 16-jarige Caesarion, de zoon van Cleopatra, werd kort daarna vanwege zijn mogelijke afstamming van Julius Caesar, uit de weg geruimd door Octavianus. De overige drie kinderen van Cleopatra waren verwekt door Marcus Antonius. Zij werden door Octavianus naar Rome gebracht, waar ze verzorgd werden door zijn zus Octavia.” Met de dood van Cleopatra kwam er aan de Ptolemaeïsche dynastie een einde.

4) Waarom is Cleopatra nog steeds zo beroemd?

Er zijn meer beroemde vrouwelijke farao’s bekend zoals Hatsjepsoet, Nefertiti en Nefertari. Maar waarom leeft dan toch Cleopatra het meest onder de mensen? Pragt: “Wat haar zo bijzonder maakt, is dat zij 21 jaar lang als alleenheerser over het onafhankelijke Egypte heeft weten te regeren in een tijd waarin de Romeinse veldheren als Pompeius, Julius Caesar en Marcus Antonius niets liever wilden dan Egypte onderdeel uit te laten maken van het machtige Romeinse Rijk. Met haar intelligentie en door een liefdesrelatie met de laatste twee aan te gaan wist ze te voorkomen dat Egypte in handen viel van de Romeinen.”

5) Waarom zijn mensen boos over de nieuwe Netflix-documentaire?

Al direct nadat de trailer van de vierdelige docu Queen Cleopatra verscheen, regende het klachten op social media van Egyptenaren. Dat de zwarte actrice Adele James de beroemde koningin speelt, is ongehoord volgens hen. Het Egyptische ministerie van Oudheden bracht een statement naar buiten waarin het verschillende experts aanhaalt die het allemaal met elkaar eens zijn: Cleopatra had een lichte huid. En advocaat Mahmoud Al Semary diende zelfs een klacht in bij de officier van justitie. Hij eist blokkering van de streamingsservice in Egypte, zodat niemand de documentaire kan zien.

Waarom zijn Egyptenaren zo verbolgen over de serie? Dat heeft te maken met het feit hoe de inwoners van het zichzelf identificeren, zegt Lucinda Dirven van de Radboud Universiteit tegen NU.nl. “Veel hedendaagse Egyptenaren zien zichzelf als afstammelingen en vertegenwoordigers van een cultuur die niet Afrikaans is. Daarom proberen ze zichzelf te onderscheiden.” Volgens de hoogleraar, gespecialiseerd in godsdienst van het oude Egypte, is het niet zeker of Cleopatra een donkere of een lichtere huidskleur had, omdat het niet duidelijk is welke afkomst haar moeder had.

Toch is het volgens Pragt zeer onwaarschijnlijk dat haar moeder geen Grieks-Macedonische achtergrond had. “Men trouwde in de Ptolemaeïsche dynastie traditiegetrouw vooral binnen de familie. De meest waarschijnlijke kandidaat is Cleopatra V Tryphaena, de vrouw (en de zuster of nicht) van Cleopatra’s vader Ptolemaeus XII Auletes. Maar het is evengoed mogelijk dat de koningin de dochter was van een van Ptolemaeus Auletes bijvrouwen, misschien een lid van de Memphitische priesterdynastie. Toch zeggen enkelen dat na zoveel jaren van generaties de afkomst van Cleopatra niet meer puur Grieks-Macedonisch geweest kan zijn en dat zij dus heel wat Noord-Afrikaanse genen gehad moet hebben. Anderen wijzen erop dat deze controverse een product is van negentiende-eeuwse ideeën over rassenleer en niet relevant is voor de antieke geschiedenis.”

Overigens heeft Netflix zelf ook gereageerd op de hetze die is ontstaan. De streamingsdienst geeft aan bewust te hebben gekozen voor een actrice die bi-etnisch is. “Juist omdat er in het oude Egypte veel verschillende soorten mensen leefden.”

Bronnen: TIME, NU.nl, Historiek

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!