De ESO-sterrenwacht La Silla heeft versterking gekregen van drie nieuwe telescopen. Deze BlackGEM-array gaat op  jacht naar bronnen van zwaartekrachtgolven.

Aan de rand van de Chileense Atacamawoestijn, een van de donkerste plekken op aarde, bevindt zich op 2400 meter hoogte het La Silla-observatorium van de European Southern Observatory (ESO). Deze sterrenwacht gold met achttien telescopen al als een van de grootste van het zuidelijk halfrond, maar heeft nu ook nog eens versterking gekregen. De drie gloednieuwe BlackGEM-telescopen zijn gebouwd door een consortium van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), de KU Leuven en de Radboud Universiteit. Het telescopentrio is deze week officieel begonnen met het scannen van de zuidelijke hemel, op zoek naar de bronnen van zwaartekrachtgolven.

Lees ook:

• Wetenschappers meten de grootste kosmische explosie ooit
• Enorme kraamkamers voor sterren gedetailleerd in beeld gebracht

Op zoek naar de bron

Een zwaartekrachtgolf is een rimpeling in de ruimtetijd die ontstaat wanneer twee zware astronomische objecten – neutronensterren bijvoorbeeld – om elkaar heen bewegen, of wanneer twee zwarte gaten samengaan. Vervolgens reist zo’n golf met de lichtsnelheid vanuit de bron naar buiten toe, zoals kringen zich over het oppervlak van een vijver verspreiden als je er een steen in hebt gegooid.

De LIGO- en Virgo-detectoren zijn ontworpen om deze zwaartekrachtgolven op te sporen. Nadeel alleen is dat ze niet het licht kunnen zien van de explosies die het gevolg zijn van de botsingen tussen neutronensterren en zwarte gaten. En dat maakt het lastig om de bronnen van de gravitatiegolven te achterhalen.

Zichtbaar licht

Er is tot nu toe slechts één keer zo’n tegenhanger in zichtbaar licht van een bron van zwaartekrachtgolven gedetecteerd. Dat was in 2017. Toen kondigde het Nationaal instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) aan dat zwaartekrachtgolven én licht voor de eerste keer zijn waargenomen van een botsing tussen twee neutronensterren.

De BlackGEM-telescopen moeten het makkelijker maken om zulk soort astronomische events te detecteren. Ze zijn speciaal ontworpen om volledig automatisch in zichtbaar licht snel grote delen van de hemel te kunnen scannen op de bronnen van zwaartekrachtgolven. Het gebruik van zichtbaar licht maakt bovendien gedetailleerde waarnemingen mogelijk van de processen die bij deze fusies plaatsvinden, zoals de vorming van zware elementen als goud en platina.

Tot slot kan de BlackGEM-array ook de zuidelijke hemel afspeuren, op zoek naar kortdurende astronomische gebeurtenissen als supernova’s. Zulke zogeheten transients vervagen vaak even snel als dat ze verschijnen. Kortom, de verwachtingen van dit telescopentrio zijn hoog.

SPECS

Bronnen: ESO, New Atlas

Beeld: S. Bloemen (Radboud University)/ESO

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!