Voorafgaand aan de vulkaanuitbarstingen in IJsland vormde er een 15 kilometer lange breuk in de grond. En magma stroomde daar met een recordsnelheid in.

Op 10 november 2023 ontstond er in IJsland een enorme ondergrondse scheur van 15 kilometer lang en op het breedste punt 8 meter wijd. Die spleet vulde zich snel met magma. Zo snel zelfs dat de auteurs van een paper in het wetenschappelijke tijdschrift Science het de snelste magmastroom ooit noemen.  

Lees ook:

• Hoe voorspel je een vulkaanuitbarsting?
• Hoeveel vulkaanuitbarstingen zijn er per jaar?

Zwembad

De scheur vormde zich deels onder het dorpje Grindavík. De 3800 inwoners moesten het vissersdorp daarom uit voorzorg verlaten. Op 18 december barstte het magma voor het eerst uit de spleet en werd 30 meter de lucht in geslingerd. Op 14 januari barstte de spleetvulkaan voor de tweede keer uit. Vorige week – 8 februari – was de derde keer.

De scheur ontstond na een aantal lichte aardbevingen, waarna de spleet al snel een ondergrondse magmarivier werd. De breuk vormde zich namelijk vlak bij een magmakamer die de laatste jaren steeds voller werd, waardoor de druk erin toenam. Uiteindelijk barstte die open en kon een deel van het magma de scheur in stromen.

Die magmakamer is bekend in IJsland en is een belangrijke bron van aardwarmte. De Svartsengi-energiecentrale maakt er bijvoorbeeld gebruik van en levert heet water aan de hele regio, waaronder aan The Blue Lagoon – een populair geothermisch zwembad ten noorden van Grindavík.

Sneller dan de Rijn

Toen wetenschappers in november de ondergrondse magmastroom bestudeerden, berekenden ze er een enorm hoge snelheid voor. Zo hoog, dat ze dachten dat er een fout in de data moest zitten. Maar na gedetailleerde observaties en berekeningen blijkt dat niet het geval te zijn, schrijven de onderzoekers nu in Science.

Toen er in november een opening in de magmakamer ontstond, stroomde een deel van het opgehoopte magma met een snelheid van 7400 kubieke meter per seconde de spleet in. Dat is ongeveer honderd keer sneller dan de magmastroom tijdens uitbarstingen tussen 2021 en 2023 in het nabijgelegen Fagradalsfjall-gebied. En ter vergelijking: de snelheid (debiet) van de Rijn bij de grens met Duitsland is 2200 kubieke meter per seconde.

Uitgerekte stenen

Volgens de wetenschappers kan de druk in de magmakamer niet de enige verklaring zijn voor die hoge snelheid. Ze beschrijven dat de scheur is ontstaan doordat twee aardplaten van elkaar af bewegen. Het gesteente in de regio rekt daardoor een beetje uit. Hierdoor is het minder stevig en kunnen er makkelijk scheuren in ontstaan. Het stromende magma kan die scheuren vervolgens zonder al te veel kracht uitbreiden en op hoge snelheid een kilometerslange spleet vormen.

Bovendien was de opening van de magmakamer naar de spleet groot genoeg om enorme hoeveelheden magma door te laten. Het samenspel tussen de druk, de uitgerekte stenen en die grote opening maakte het snelheidsrecord mogelijk.

Nog hogere snelheden

Ook op de dagen van de drie uitbarstingen stroomden er grote hoeveelheden magma de spleet in, maar lang niet zo veel als de eerste keer in november – toen er geen eruptie was.

Bij zeer grote uitbarstingen kunnen er overigens nog hogere magmasnelheden voorkomen, laat Freysteinn Sigmundsson van de Universiteit van IJsland aan New Scientist weten. Maar hij kent geen hogere snelheden van magma dat in een aardscheur stroomt.

Bronnen: Science, Icelandic Met Office, New Scientist

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!