Mooie zomers stimuleren de economie. Barre winters leiden tot oorlog. Storm en regen veroorzaken epidemieën. Complete beschavingen gaan ten onder aan droogte en hongersnood. Als je weer en klimaat erbij betrekt, gaat het verleden er opeens heel anders uitzien. Om over de toekomst maar te zwijgen…

Onze geschiedenis bevat de sporen van talloze bloederige veldslagen, genadeloze veldheren, woeste krijgers en politieke intriges. Daar zijn vele boeken over volgeschreven. Maar we vergeten één wel heel belangrijke speler, eentje die je vooral niet moet onderschatten: het weer. Fikse regenbuien of een koudegolf konden zomaar de gewassen vernielen, met hongersnoden en oorlogen tot gevolg. Mooi weer daarentegen stemde niet alleen de mensen gunstig; betere oogsten leidden ook tot de groei en ontwikkeling van een volk.

Welke beschavingen profiteerden van zacht weer, en welke werden op hun knieën gedwongen door barre omstandigheden? KIJK dook de geschiedenisboeken in op zoek naar de rol van weer en klimaat.

Vruchtbare Halvemaan

De mens ontstond in een klimaatachtbaan van hevige ijstijden en plotselinge, kortdurende temperatuurstijgingen. Met het Holoceen, dat 10.000 jaar geleden begon, kwam een eind aan die rit; het klimaat werd stabieler en warmer. Gletsjers, die tot dan toe grote delen van Noord-Amerika en Eurazië bedekten, smolten en een stijgende zeespiegel gaf de continenten het uiterlijk dat ze vandaag de dag hebben.

Dat was het moment waarop echte beschavingen ontstonden. Van een jagerverzamelaarsbestaan gingen we over naar gemeenschappen waarin het om landbouw en veehouderij draaide. “Jagen en verzamelen is handig wanneer het klimaat rare sprongen maakt, want je kunt makkelijker op een andere voedselbron overstappen. Landbouw en veeteelt hebben uiteindelijk echter een hogere opbrengst. Maar pas het stabielere klimaat van het Holoceen maakte dat mogelijk”, vertelt Stephan Matthiesen. Hij is klimaatwetenschapper aan de Universiteit van Edinburgh en schrijft en geeft lezingen over de invloed van het klimaat op onze geschiedenis.

Deze zogenoemde neolithische revolutie kwam pas echt in een stroomversnelling toen 5200 jaar geleden een kortdurende afkoeling optrad. De kou verdreef nomaden uit de bergen en zij stichtten op het vlakke land van de Vruchtbare Halvemaan (het gebied rond de rivieren Eufraat, Tigris en Jordaan) een van de eerste beschavingen op aarde: het Mesopotamische rijk. Daar kwamen de landbouw en de veehouderij tot volle bloei. Goede oogsten leidden tot een sterke aanwas van dorpen en later steden, en een hele keur aan nieuwe gereedschappen en wapens van brons.

Dit is het eerste gedeelte van een artikel uit KIJK 12/2012, in de winkel van 19 oktober tot en met 15 november.

Meer informatie:

• Tien niet-militaire historische gebeurtenissen beïnvloed door het weer
• Quiz: hoeveel weet jij van de invloed van het weer op de geschiedenis?
• Podcast: climate change and weather impact history

Beeld: Marco Lap