Wij westerlingen vinden het logisch om in een democratie te leven. Maar slechts 15 procent van alle landen is écht democratisch. Je kunt je dan ook afvragen of dit systeem elders, zeg in China, ooit wortel zal schieten. Plus: hoe goed functioneert onze eigen democratie eigenlijk?

Dit voorjaar is het weer genieten voor liefhebbers van de democratie. Op woensdag 19 maart mogen we onze stem laten gelden bij de gemeenteraadsverkiezingen en op donderdag 22 mei staan er verkiezingen op het programma voor het Europees Parlement. Maar hoeveel van die liefhebbers zijn er eigenlijk? Dat valt nogal tegen. Bij de vorige Europese verkiezingen, in 2009, was slechts 36,8 procent van de Nederlandse kiezers bereid om de gang naar het stemlokaal te maken. In 2004 lag dat cijfer iets hoger: 39,3 procent.

Oké, Brussel is ver weg en overdreven veel macht heeft het Europees Parlement nog steeds niet. Merkwaardiger is de lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen, die in principe voor burgers toch een uitgelezen mogelijkheid zijn om zich uit te spreken over kwesties in de eigen omgeving. In 2010 was de gemiddelde opkomst 54,1 procent. Vier jaar eerder: 58,2 procent. (Ter vergelijking: bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 bedroeg de opkomst 74,6 procent.) De gemeenteraadsverkiezingen ‘leven niet’, zeggen de deskundigen dan.

Maar wie weleens politieke verhalen leest of documentaires ziet, kan zich intussen ook afvragen of de democratie als geheel nog wel alive and kicking is. Er blijkt in elk geval een hoop ongenoegen over te bestaan. En dan gaat het niet alleen om PVV-aanhangers die onze parlementariërs en ministers voor ‘zakkenvullers’ en ‘baantjesjagers’ uitmaken. Ook steeds meer mensen die we gemakshalve maar even intellectuelen zullen noemen, plaatsen vraagtekens bij de huidige democratie en het functioneren ervan.

Voorbeelden? Socioloog Willem Schinkel (Erasmus Universiteit) lanceerde een frontale aanval op wat hij een “uitgekauwde boekhouddemocratie” noemt en schrijft: “De stem van de kiezer wordt nooit gehoord maar geteld.” De Belgische cultuurhistoricus David Van Reybrouck heeft het in zijn boek met de provocerende titel Tegen verkiezingen over “het Democratisch Vermoeidheidssyndroom”. Schrijver Arnon Grunberg: “De volksvertegenwoordiger: weet niets en kan niets.” Buitenlanddeskundige Rob de Wijk: “De democratie is niet in staat de problemen van deze tijd op te lossen.”

Een mooie aanleiding dus om in dit buitengewoon democratische voorjaar (in mei zijn er ook verkiezingen in de grootste democratie ter wereld, India) twee vragen te stellen. Ten eerste: ‘doet’ de democratie het nog wel? En ten tweede: is deze regeringsvorm overal en onder alle omstandigheden toepasbaar?

Dit is het begin van een artikel te vinden in KIJK 4/2014. Dit nummer ligt in de winkel van 6 maart tot en met 3 april.

Meer informatie:

• TED Blog: Why democracy still wins – A critique of Eric X. Li’s ‘A tale of two political systems’ – reactie op bovenstaand filmpje
• De Correspondent: Verkiezingen zijn nooit democratisch bedoeld
• The National Interest: Evangelists of democracy
• Democracy Index 2012
• Financial Times: Iraq – 10 years later
• International New York Times/India Ink: A conversation with political scientist Ashutosh Varshney
• Kennislink: ‘Wij vertrouwen op onszelf.’ Pericles’ lofzang op de Atheense democratie
• Stuk Rood Vlees – toegankelijk politicologenblog met actuele kwesties

Tekst: Leo Polak

Beeld: Bert van den Broek/Idetif, 123RF