KIJK-hoofdredacteur Vivianne Bendermacher over de duistere kanten van empathie.
Een doodgereden puppy in je straat is erger dan een vermoorde, onbekende man in de stad en dat is weer erger dan honderd om het leven gebrachte mannen in Verweggistan, wat weer erger is dan duizenden door hongersnood bezweken Afrikanen.
Althans… zo werkt het journalistieke brein dat doorgaans heel goed weet wat jou, beste lezer, bezighoudt. Het was een van de eerste lessen die studenten journalistiek krijgen. Want hoe bepaal je wat nieuws is en wat niet? De conclusie is simpel: datgene waar jij je makkelijker in kunt verplaatsen, maakt meer emoties los dan ellende op afstand. En zo verdringt een halfblinde, Nederlandse kat die niet meer uit een boom durft tientallen oedeembuikjes uit de Afrikaanse Sahel van de voorpagina.
Daarmee spelen de media perfect in op de duistere kant van empathie. Want hoewel empathie iets heel moois lijkt – hoe kun je compassie met de medemens nou afkeuren? – blijken er toch keerzijdes te zijn. Het gevaar om, zoals bij het voorpaginanieuws, bepaalde onderwerpen een onterechte voorkeursbehandeling te geven bijvoorbeeld.
Zo werkt het ook bij doneren aan goede doelen. Uit onderzoek blijkt dat we eerder geneigd zijn om onze portemonnee te trekken voor een campagne waarin een zielig kindje te zien is, dan voor een campagne zonder duidelijk gezicht. Ook al is de andere ramp misschien wel groter en urgenter.
Voetbalhooligans die ten strijde trekken tegen hun gehate tegenstander blijken dat te doen uit… jawel: empathie. Niet voor hun slachtoffers, maar voor elkaar. Empathie verbroedert namelijk zo dat het in elkaar slaan van de vijand nog aantrekkelijker en logischer lijkt – zie het artikel ‘Het empatisch onvermogen’ in KIJK 8/2014.
Diezelfde vreemde bijwerking moet honderd jaar geleden ook een rol hebben gespeeld, toen het Europese kruitvat ontplofte en de Eerste Wereldoorlog uitbrak. De empathie voor het eigen vaderland en de strijdmakkers heeft vast geholpen om het vier jaar lang uit te houden in de oneindige loopgraven. In de nieuwe KIJK brengen we een fascinerend tweeluik over de oorlog die ‘vrolijk en fris’ had moeten worden, maar bloederig en uitzichtsloos werd.
Deze column vind je ook terug in KIJK 8/2014.
Beeld: Studio 5982