Ze schreef stapels boeken over religies, maar heeft met atheïsten geen moeite. Een gesprek met godsdiensthistorica Karen Armstrong.
KIJK: U stelt dat de zogenoemde new atheists, zoals Richard Dawkins en Sam Harris hun pijlen richten op een karikatuur van religie.
Karen Armstrong: “In feite vallen mensen als Dawkins en Harris het fundamentalisme aan, en maken ze daarbij de vergissing dat ze dat zien als karakteristiek voor alle religie. Dat gezegd hebbende: het zou me niet storen wat ze zeiden, als ze dat niet op zo’n onaardige, respectloze manier deden. Ik denk zeker dat een doordacht, principieel en medelevend atheïsme religieus verantwoorder kan zijn dan een lui, ondoordacht godsgeloof.”
Het is dus met name de toon van de new atheists waaraan u zich ergert.
“Sam Harris zegt: ‘Alle moslims zijn gestoord vanwege hun geloof’. Een belachelijke uitspraak natuurlijk. Daarnaast werkt hij averechts, want de geschiedenis heeft wel aangetoond dat als je fundamentalistische groeperingen aanvalt, ze alleen maar nog extremer worden.”
En gematigde gelovigen? Zouden die wel kunnen worden overtuigd door dit soort onaardig verwoorde argumenten?
“Nee. Maar wat mij betreft is het belang van Dawkins niet dat hij mensen bekeert, maar dat hij een wijdverbreide ontevredenheid aan het licht brengt. Kijk, ik vind zijn boeken over religie vermoeiend en slecht geïnformeerd. Ik ga toch ook geen boek schrijven over evolutionaire biologie? Daar weet ik te weinig van af. Maar het gaat me niet om die boeken, maar om hun grote aanhang. Die laat namelijk zien dat veel mensen ongelukkig zijn met het concept van God dat ze hebben geërfd, en dat is de God van Newton, de God waarvan je het bestaan kunt bewijzen. Door daarop te wijzen hadden Dawkins en de zijnen ons een dienst kunnen bewijzen. Als ze het maar met meer vriendelijkheid en respect hadden gedaan.”
Wat vindt u daarnaast van Dawkins’ pogingen om religie op een wetenschappelijke manier te verklaren, bijvoorbeeld als bijproduct van evolutie?
“Daar heb ik geen moeite mee. Dawkins stelt bijvoorbeeld dat altruïsme voortkomt uit een overlevingsmechanisme. Dat is waarschijnlijk waar. Ooit renden en sprongen we om te ontsnappen aan roofdieren. Nu hebben we gymnastiek en ballet. Ooit leerden we praten, ongetwijfeld een communicatiemiddel dat onze overlevingskansen vergrootte. Nu hebben we poëzie en liederen. En zo is ook altruïsme door grote spirituele denkers gemaakt tot iets wat de mens naar een hoger niveau tilt. Ik ben sowieso erg geïnteresseerd in de manier waarop de wetenschap religieuze mentale toestanden probeert te verklaren. Zo heb ik contact met de Stanforduniversiteit, waar wordt onderzocht wat de neurologische effecten zijn van compassie.”
Dit is een fragment van een interview in KIJK 3/2010, in de winkel van 12 februari tot en met 11 maart 2010.
Beeld: Timothy Allen/Eyeline