Woordenboeken, bronvermeldingen, literatuurlijsten: we zetten ze automatisch op alfabetische volgorde. Maar volgens sommige taalonderzoekers heeft het alfabet zijn langste tijd gehad: zoeken op internet doen we al thematisch. Is er nog hoop voor het ‘onnatuurlijke’ ordeningssysteem?

De Britse dorpsschoolmeester Robert Cawdrey besloot in het schrikkeljaar 1604 een boekje uit te brengen bij de Londense boekhandelaar Edmund Weaver. Het geschrift bevat definities van zo’n 2500 Engelse woorden. Volgens de mode van die tijd had de uitgave een pakkende titel: Een alfabetische tafel, bevattende en onderrichtend het ware schrift en dienend tot het begrip van moeilijke algemene Engelse woorden.

Cawdrey was niet de eerste die een naslagwerk vol gestructureerde kennis schreef, maar hij had waarschijnlijk wel een primeur met een opzoekboek dat volledig alfabetisch geordend was. Het idee was zo vernieuwend dat de auteur het nodig vond de werkwijze aan het begin van het boek uit te leggen: “Indien het woord dat ge wenst te vinden met een a begint, zo kijkt u aan het begin van deze tafel, maar als het begint met een v, kijk dan in de buurt van het einde.”

De hedendaagse auteur James Gleick, zelf meermaals genomineerd voor de toch niet onaardige Pulitzerprijs, heeft veel bewondering voor Cawdrey. “Het boek dat Cawdrey maakte, was de eerste Engelse dictionaire”, schrijft de Amerikaan – al komt het woord ‘dictionaire’ er niet in voor. In zijn eigen dikke pil, met de minder breedsprakige titel Informatie, beschrijft Gleick de verschillende manieren waarop mensen in de loop der tijd met elkaar communiceerden. Van tamtam tot internet, maar ook het schrift en het alfabet.

De mensheid heeft in de loop der millennia diverse manieren verzonnen om te schrijven. Natuurlijk het letterschrift, waarin (ongeveer) voor elke minimale klank een symbool is bedacht. Of het Chinese schrift, waarin (grosso modo) voor elk woord een karakter bestaat. En het oude spijkerschrift is een tussenvorm, een syllabeschrift waarin (grofweg) elke lettergreep een teken heeft. Wij gebruiken het alfabet. Onze versie heeft 26 letters, net als de Engelse, maar het Spaanse alfabet heeft er 29. Er zijn dus kleine verschillen tussen alfabetten, maar globaal gezien geldt overal hetzelfde lijstje.

Dit is het eerste gedeelte van een artikel uit KIJK 11/2012, in de winkel van 21 september tot en met 18 oktober.

Meer informatie:

• Joop van der Horst: Het einde van de standaardtaal
• Piet van Sterkenburg: Van woordenlijst tot woordenboek

Tekst: Rik Peters

Beeld: Márcia Rodrigues