KIJK-hoofdredacteur Inge Fraters over de verschillende kanten van de bevrijding.
“De bevolking van Eindhoven heet de bevrijders welkom.” Erboven een zwart-witfoto met lachende gezichten, opwaaiende rokken, vlaggetjes, feesthoedjes. Ik kijk naar de cover van de allereerste editie van het tijdschrift Kijk. Het kost bij verschijnen in 1945 precies 20 cent. Met de KIJK die je nu in je handen hebt, heeft het niets van doen (en ook weer wel, maar daar kom ik zo op terug). Nee, dit is een tweewekelijkse uitgave van het ‘Amerikaansch Ministerie van Voorlichting’.
Ik vind nog wat edities op internet, stuk voor stuk met de heldhaftige daden van de geallieerden tot onderwerp. Op elke cover is iedereen vrolijk en trots. “De zonen van Zeeland zijn vrij en lachen weer”, staat op nummer 18. Zo hebben wij de bevrijding zeventig jaar na dato doorgaans ook op ons netvlies. Na jaren te hebben geleden onder het juk van de nazi’s waren de opluchting en de blijdschap onder de bevolking – terecht! – immens. De geallieerden waren helden; zij waren Goed en Duitsland was het verslagen Kwaad.
Maar zodra je je erin verdiept, is bevrijding een verrekte ingewikkeld begrip. En dit is waar de Kijk uit 1945 en deze KIJK uit 2015 elkaar raken. Het cleane, ultrapositieve beeld dat Kijk wil uitdragen, is exact wat Leo Polak in het coververhaal van deze KIJK vakkundig onderuithaalt. Niet om te bashen, maar omdat de werkelijkheid van oorlog voeren nu eenmaal verre van clean is.
Als de vijand nog moet worden verslagen, is de vrijheid van burgers zelden een doel op zich. Bij conflicten van nu, zoals de strijd tegen IS en die tegen Boko Haram, valt op dat er steeds wordt gesproken over heroveren, en vrijwel nooit over bevrijden. Het gaat om strategische posities, en niet om de mensen die de pech hebben om op zo’n positie te wonen.
Dat was in de Tweede Wereldoorlog niet anders. En niet alleen in Hiroshima, Dresden of Caen – ook in Nederland. Zomaar een voorbeeld: bij het Zeeuwse Breskens en Westkapelle werden rücksichtslos dijken gebombardeerd door de geallieerden, met 350 doden tot gevolg. Heel wat “zonen van Zeeland” konden nooit meer lachen – met dank aan de bevrijders. Maar dat bekte niet zo lekker in de positieve Kijk van ‘Amerikaansch Ministerie van Voorlichting’.
Deze column vind je ook terug in KIJK 5/2015.