Een kunstmatige berg: in Nederland is hij er nooit gekomen, in de Verenigde Arabische Emiraten hebben ze nu hun eigen plannen voor zo’n piek. Topidee of luchtkasteel? Wetenschapsjournalist Rijco van Egdom zoekt het uit.
Het begon allemaal als een soort grap. Zoals zoveel goede ideeën beginnen als grap. Sportjournalist en wielrenner Thijs Zonneveld schreef in 2011, na een wel zeer teleurstellende Tour de France voor Nederland, een column. “Dit land is plat. Georganiseerd, gestructureerd, rendabel plat. Sportief gezien is het een ramp.” De oplossing? Laten we een eigen berg bouwen, zodat wielrenners een beetje aan hun klimcapaciteiten kunnen werken en misschien wat meer kans maken tijdens een volgende koers. En dan knallen we er gelijk wat pistes tegenaan voor de wintersporters. Dan hoeven al die skiërs niet telkens met het vliegtuig naar landen die wél omkomen in de bergen.
Meer van Van Egdoms Oordeel:
Wereldwijde schaarste
Na deze column ontplofte Zonnevelds mailbox en werd er serieus vergaderd, gebrainstormd, geschetst en berekend. Op het hoogtepunt in 2012 werkten er honderden mensen aan dit idee, studeerden studenten erop af en rolde er ergens dat jaar een eerste prognose uit de computers.
En dat was even schrikken. Om een berg van grofweg 2 kilometer hoog te maken, heb je een basis nodig van maar liefst 14 vierkante kilometer en moet je al gauw rond de 4 biljoen (dat lees je goed: biljoen) euro aftikken. Beetje context: dat is grofweg tien keer zoveel als wat de Nederlandse overheid jaarlijks uitgeeft.
Naast dit astronomische bedrag heb je verder nog te maken met de wereldwijde steen- en zandschaarste die je veroorzaakt als je zo’n berg bouwt. Dat werd hem dus niet. Een berg die hol is van binnen bleek ook geen optie. Net als andere mogelijke oplossingen. Het belangrijkste obstakel was misschien niet eens de prijs of de technische haalbaarheid, maar de simpele vraag ‘waarom’. Alleen voor een beetje training voor topsporters? Op die vraag kon niemand een sluitend antwoord geven, dus werd de stekker uit het project getrokken.
Nu, jaren later, duikt het idee voor een kunstmatige berg weer op. Deze keer niet in Nederland, maar ietsje verder weg, in de Verenigde Arabische Emiraten. Het grootste verschil met het wilde plan dat bij ons werd afgeschoten? Geld is deze keer niet echt een probleem. En verder hebben de huidige plannenmakers wel degelijk een duidelijk antwoord op die waaromvraag: het produceren van regen, als oplossing voor de extreme droogte in het land. Zou die DIY-berg er dan toch komen?
Miljarden liters water
Eerst even een flashback naar de lessen aardrijkskunde op de middelbare school, waarin werd uitgelegd hoe regen ontstaat. Kort door de bocht gaat dit zo: men neme warmte van de zon, behoorlijk veel water (bijvoorbeeld in de vorm van een zee), wat wind en als het even kan – daar is hij dan – een berg. De zon schijnt op de zee en verdampt het water aan het oppervlak. Dat vormt zo een kleine wolk, die meedrijft op de wind richting de berg. Daar kan het wolkje niet doorheen, dus moet het omhoog. Tijdens het stijgen daalt de temperatuur. Doordat koude lucht minder water kan bevatten dan warme, ontstaat op een gegeven moment neerslag, meestal in de vorm van sneeuw. Onderweg richting aarde smelt de sneeuw (meestal), en verandert hij in regen. Voilà: water + wind + berg = regen.
“Een berg of zelfs een heuvel zorgt inderdaad voor regen”, zegt Reinout van den Born, senior meteoroloog en chef van de website Weer.nl. Saillant detail: hij was ooit betrokken bij het Nederlandse bergproject. Iets met de hoed en de rand. Hij vervolgt: “Kijk bijvoorbeeld naar de Hondsrug, een langgerekte heuvel die zich uitstrekt van Emmen tot Groningen. Die heeft een maximale top van slechts 26 meter, maar toch zie je verschil in neerslag. Aan de westkant, waar de aanvoerende lucht vocht vanaf zee meedraagt, valt jaarlijks 150 millimeter meer neerslag dan aan de oostkant. Dat lijkt misschien niet veel, maar 1 millimeter neerslag betekent feitelijk dat er 1 liter regen per vierkante meter valt. Dat gaat dus in totaal om miljarden liters meer regen.” Per dag. Dat is echt gigantisch.
Stijgen en dalen
Goed nieuws voor de beoogde kunstmatige berg in de Verenigde Arabische Emiraten, toch? Niet helemaal, legt de meteoroloog uit. “Je hebt twee grote problemen met dit project. Ten eerste de hoogte, ten tweede de temperatuur. Om met het eerste probleem te beginnen: een beetje zomerse onweersbui heeft een dikte van 10 kilometer.” In dit geval wordt met dikte bedoeld: het aantal kilometers dat een wolk moet stijgen tot er regen ontstaat. “Om in een woestijngebied zo’n dikke wolk te creëren, moet je ook een berg van minimaal die hoogte maken. En dat is echt waanzin.”
Maar waarom is dat? In Nederland ontstaan toch ook mooie buien zonder hoge bergen? Dat heeft met stijgende en dalende lucht te maken. Er bestaat zoiets als de ‘algemene circulatie’ op onze aarde, ook wel atmosferische circulatie genoemd. Dat is de verplaatsing van lucht op grote schaal in onze atmosfeer.
Doordat gebieden op de evenaar de meeste zon vangen en dus heter zijn, warmt de lucht daar op en stijgt. Die warme lucht stroomt naar het noorden of zuiden, afhankelijk van het halfrond. Onderweg koelt de lucht af. Daardoor zal hij op een gegeven moment ook weer dalen. De Verenigde Arabische Emiraten liggen in zo’n gebied waar de lucht doorgaans daalt. Daardoor is het er ook zo droog: regen ontstaat immers bij stijgende lucht. Een kunstmatige wolk in de Verenigde Arabische Emiraten moet vanwege die dalende lucht dus langs een berg omhoog worden getrokken, anders kan er geen neerslag ontstaan. Nederland daarentegen ligt in een regio waar de lucht overwegend stijgt. Dat betekent lage druk en relatief veel regen – ook zonder hoge bergen.
Komt hij er?
Dan het tweede probleem: de temperatuur. Normaliter koelt een wolk langzaam af tijdens het stijgen tot er sneeuw ontstaat, die neervalt en in regen verandert. Maar in de klimaatzone waar de Emiraten liggen, is de gemiddelde temperatuur veel te hoog om tot sneeuwvorming te komen. “Om de wolk daar koud genoeg te krijgen voor sneeuw, zou die berg een buitenproportionele hoogte moeten krijgen. Maar zelfs dan zou je er hoogstens wat motregen krijgen, geen echte regenbui zoals wij die kennen.”
En dat is nog niet alles, vervolgt Van den Born: “Vergeet het gewicht ook niet. Zo’n berg heeft een onvoorstelbare massa. Als je dan bedenkt dat ze die willen plaatsen op een fundering van zand… Die blijft nooit van zijn leven staan. En dan heb ik het nog niet eens gehad over het materiaal, of hoe dat daar allemaal naartoe wordt gebracht. Of de prijs ervan. Ik heb destijds ook meegedacht over het Nederlandse project, en die bouwkosten zijn inmiddels nog veel hoger geworden.” Dat lijkt toch wat overdreven voor een beetje motregen. Kortom: nul ingekleurde lampjes voor dit plan.
Van Egdoms oordeel
Techniek: 0/5
Haalbaarheid: 0/5
Kosten: 0/5
Totaal: 0/5
Deze column van Rijco van Egdom staat ook in KIJK 5/2023.
Openingsbeeld: iStock/Getty Images