De mens is al duizenden jaren gefascineerd door het glimmende edelmetaal goud. Maar hoe is het eigenlijk op onze planeet beland?

Tussen de sterren

Het verhaal van goud begint tussen de sterren. Of beter gezegd: tussen de dode sterren. De afstanden tussen objecten in het heelal zijn immens, maar over langere tijd gezien klapt er niettemin van alles op elkaar. Als dat gebeurt met twee neutronensterren, objecten die overblijven na de explosieve dood van reuzensterren, heet dat een kilonova. (In 2017 zagen astronomen voor het eerst hoe twee neutronensterren – op 140 miljoen lichtjaar van de aarde – op elkaar botsten.)

Zulke aanvaringen zorgen dat er enorme hoeveelheden stof en neutronen in de rondte worden geslingerd. Die laatste krijgen daarbij zoveel energie mee, dat ze met elkaar combineren tot zware elementen, waaronder palladium, rodium, zilver én goud. Uiteindelijk ballen de wolken kosmisch stof met deze edelmetalen en gas zich samen tot – onder meer – de planeten van ons zonnestelsel.

Twee theorieën

Hoe is dat goud dan hier op aarde beland? Daar zijn twee theorieën voor. De eerste stelt dat goud en andere edelmetalen al vanaf het begin op onze planeet aanwezig zijn geweest. Maar er zijn ook aanwijzingen dat verreweg het meeste goud tijdens de afkoelfase van de jonge aarde naar de kern is gezakt. Daarom denken sommige wetenschappers dat het goud dat we nu vinden pas later, toen de mantel al enigszins was afgekoeld, aan onze planeet werd ‘toegevoegd’. Dat zou gebeurd zijn door een of meerdere inslaande planetoïden. Maar de bewijzen voor deze tweede theorie lijken behoorlijk te rammelen, dus is de eerste op dit moment het aannemelijkst.

Lees ook:

• Hoe een toevallige vondst in Californië in 1848 tot een heuse goudkoorts leidt
• Man vindt goudschat tijdens een metaaldetectorcursus

En dan…

Sam Gerrits is aardwetenschapper, ex-goudzoeker en journalist. Hij vertelt dat water een grote rol heeft gespeeld bij het verspreiden van goud door de aardkorst. “We weten niet precies waar het water op aarde vandaan komt. Is het hierheen gebracht door ijskometen of voortgekomen uit waterstof in de aardkorst? Hoe dan ook, op een zeker moment is de hele planeet met water bedekt.

Daaronder zit een dun laagje oceanische korst. Als je de aarde zo groot maakt als een skippybal, is die korst maar drie A4’tjes dik.” Oftewel: het is op dat moment niet meer dan een vliesje. “Omdat de aarde zijn warmte kwijt moet, schuiven sommige stukken aardkorst over elkaar heen. Op die plekken stromen grote hoeveelheden water de hete mantel in.” Dat geeft vuurwerk, legt Gerrits uit: het eerste eilandvulkanisme. Vervolgens vormt dat de eerste continentale korst, die dikker en lichter is dan oceanische korst en niet meer de mantel in kan schuiven.

“Die oudste aardkorst – met relatief veel edelmetalen – wordt op verschillende plekken aan het aardoppervlak gevormd. Die stukken drijven langzaam bijeen tot een van de eerste supercontinenten, Rodinia. Dat breekt 750 tot 633 miljoen jaar geleden uit elkaar, waarna nieuwe continenten ontstaan. Zo raakt de goudrijke oudste korst over de wereld verspreid.”

Op welke plekken op aarde is goud te vinden, hoe win je het en… hoe zit het met die goudkoorts in Twente? Je leest het in KIJK 5/2024. Bestel deze editie in onze webshop, of eenvoudig via de knop hieronder.