Het dommige imago van de middeleeuwen is totaal onverdiend, betoogt James Hannam. KIJK sprak met deze Britse wetenschapshistoricus.

KIJK: U stelt dat middeleeuwers niet dachten dat de wereld plat was.

James Hannam: “Daar keek ik zelf ook van op! Zeker omdat ik het op school had geleerd: Columbus bewees dat de aarde rond was. Maar mensen in de middeleeuwen wisten dat ook. En niet alleen geletterde geleerden: ook in preken die geestelijken aan gewone mensen gaven, staat dat de aarde rond was. Op afbeeldingen van monniken is te zien hoe zij een ronde bol in hun hand houden, die hun wereldse macht symboliseert. Als zij dachten dat de wereld plat was, zou die bol toch nergens op slaan?

“Er waren destijds veel discussies, bijvoorbeeld over de vraag of de andere kant van de aarde bewoond was, en die zijn onterecht geïnterpreteerd als discussies over de vraag of de wereld rond was. Men begreep zeker dat dit mogelijk was. Er is zelfs een middeleeuws verhaal over iemand die de hele wereld over reist. Of eigenlijk, ik geloof dat hij nét niet helemaal rond gaat: vlak voor zijn aankomst gaat er iets mis en is hij genoodzaakt om te keren en het hele stuk terug te reizen.”

Waarom denken wij dat dan?

“De middeleeuwen zijn door latere generaties bewust zwartgemaakt. Dat begon met de humanisten. Zij waren grote fans van de antieke Grieken en Romeinen, vooral van hun literatuur. Ze zeiden: ‘wie mooi wil schrijven, moet schrijven zoals Cicero (Romeins politicus en redenaar, 106-43 v.Chr. – red.)’. Humanisten vielen de middeleeuwse schrijfkunst aan, omdat ze dat ‘barbaars Latijn’ vonden. Wat ze kennelijk vergaten, was dat Latijn destijds gewoon werd gesproken. Die taal veranderde dus continu, zoals ook nu alle talen steeds veranderen. Humanisten hielden meer van het Grieks, een oude taal die alleen werd geschreven en dus niet meer veranderde. Ze begrepen niet dat niet iedereen destijds praatte zoals Cicero schreef.

“Daarna kwamen de protestanten van de reformatie. Zij wisten dat de katholieke kerk het in de middeleeuwen voor het zeggen had gehad en grepen hun kans om aan te tonen dat, toen katholieken de macht hadden, de wereld vol was van bijgeloof en stilstand. De eerste persoon die ik kon vinden die beweerde dat middeleeuwse mensen dachten dat de wereld plat was, was de Engelse schrijver Francis Bacon (1561-1625. – red.): een protestant.”

Dit is een fragment van een interview, te vinden in KIJK 2/2011. Dit nummer ligt in de winkel van 14 januari tot 10 februari. De tekst werd geschreven door Rik Peters.

Beeld: Vanessa Hannam (foto)/Mr. Pen (illustratie)