Twee jaar lang bewoog Joris Luyendijk zich in het hart van de financiële wereld: de Londense City. Hij begon als leek en werd expert dankzij interviews met tweehonderd mensen. KIJK sprak met hem over zijn ontluisterende bevindingen. 

KIJK: Het lijkt wel of mensen in de City in hun eigen wereldje leven. En dat dit wereldje heel ver af staat van emoties die leven in de rest van de maatschappij.

“In zekere zin is dat zo. Dat is wat je dissociatie noemt. Bepaalde gedachten of emoties worden door deze mensen niet toegelaten in hun bewustzijn. Gedragseconoom Dan Ariely deed daar onderzoek naar door testjes te doen met zijn studenten. Als je studenten met fiches laat werken in plaats van met dollars, worden ze oneerlijker. Als ze de buit kunnen verdelen, worden ze oneerlijker. Als ze degene die ze naaien niet kunnen zien, worden ze oneerlijker. De beursvloer is deze onderzoeksopstelling in het groot. Het is bizar om te zien hoe alles is ingericht om de handel zo onpersoonlijk mogelijk te maken. Financiële producten zijn abstract; je kijkt niemand in de ogen. En de handelaren hebben het over kiwi’s in plaats van over Nieuw-Zeelandse dollars. Want ja, het klinkt veel minder erg om een miljoen kiwi’s te verliezen dan een miljoen dollar.”

Als deze mensen niets te verwijten valt, moeten we dus naar het systeem kijken waarbinnen ze werken. Dat systeem deugt niet?

“In essentie is vrijwel alles in ons financiële systeem supernuttig. Investeerders en handelaren zijn geen parasieten. Ze investeren in bedrijven en maken zo economische groei mogelijk. Het financiële systeem is, na het alfabet, een van de mooiste uitvindingen die we als mensheid hebben gedaan. Het alfabet stelt je in staat om betekenis over de tijd en plaats heen te tillen. In de financiële wereld gaat het over waarde en schaarste. Dat wij als mensheid samen kunnen komen en het eens kunnen worden over een olieprijs is briljant. Maar de laatste decennia is elefantiase opgetreden; die ziekte waarbij bepaalde lichaamsdelen enorm opzwellen. Zo zijn ook onderdelen van ons financiële systeem onbeheersbaar groot geworden; too big to fail.”

Oftewel: de banken maken er een potje van en de belastingbetaler draait op voor de kosten.

“Zo ontstaat een vreemd hybride systeem. Aan de ene kant doe je alsof er marktwerking is. Bankiers worden beloond volgens de regels van dat systeem. Maar als het misgaat, worden ze niet bestraft volgens hetzelfde systeem. Ineens is er dan de overheid die de bank overneemt alsof het een nutsvoorziening is. Wat weinig mensen zich realiseren, is dat dit op veel meer plaatsen gebeurt. Predikers van marktwerking zeggen dat de markt zichzelf optimaliseert en reguleert. In de praktijk zie je dat overal waar marktwerking wordt toegepast – of het nu om voedingsmiddelen, de telecom, kabelaanbieders of financiële instellingen gaat – binnen een jaar of tien feitelijk een kartel ontstaat van een paar grote bedrijven die de markt in handen hebben.”

Dit is een fragment van een interview, te vinden in KIJK 7/2015. Dit nummer ligt in de winkel van 11 juni tot en met 15 juli.

Meer informatie:

• Youtube: Buitenhof – Debat Joris luyendijk vs Onno Ruding over de bankencrisis
• Youtube: Joris Luyendijk over de bankierswereld (De Wereld Draait Door 25 november 2011)

Tekst: Sander Koenen

Beeld: Piroschka van de Wouw/NF/ANP