De befaamde leugendetector is allesbehalve betrouwbaar. Hij jaagt onschuldige mensen angst aan, maar laat geharde criminelen vaak volledig koud. Door nauwkeurige analyse van spraak, gezichtsuitdrukkingen en bewegingen zouden leugenaars wél kunnen worden ontmaskerd.

Zweetdruppeltjes parelen op zijn voorhoofd. Zijn hart bonst in zijn keel. “Ik vraag het nog één keer. Heb jij 250 kilo cocaïne het land uit gesmokkeld?” Moeizaam slikt hij. “Nee.” Zijn stem slaat daarbij over. Op de achtergrond bromt de leugendetector. De waarheid kan nu elk moment aan het licht komen.

Iedereen vertelt weleens een leugentje om bestwil. Zeggen dat het eten lekker was kan nu eenmaal weinig kwaad. De kans is klein dat je vervolgens wordt onderworpen aan een spervuur van vragen om te kijken of je de waarheid sprak. Natuurlijk met als gevolg dat je de volgende keer weer die courgettestoofpot krijgt voorgeschoteld. Maar hoe meer er op het spel staat, hoe belangrijker het wordt om de waarheid te achterhalen.

Lastig dus dat mensen slechte leugendetectors zijn. We kunnen vele malen beter liegen dan leugens oppikken. Gelukkig kregen we hulp in de vorm van een revolutionaire machine die leugens kon herkennen: de polygraaf. Nu, 77 jaar later, vertrouwen we nog steeds op deze leugendetector, en dat terwijl er al enkele jaren stevig wordt getwijfeld aan de betrouwbaarheid ervan. “Het is gewoon kwakzalverij”, zegt de Zweedse psycholoog Anders Ericsson, “maar hoe vaak wetenschappers ook aantonen dat de werking complete onzin is, de polygraaf blijft mateloos populair – net als bijvoorbeeld astrologie.”

De tijd om de polygraaf op te bergen, lijkt aangebroken. Wetenschappers storten zich op nieuwe methodes om leugens op te sporen in onze hersenen, stem, gezichtsuitdrukkingen en lichaamshouding. Maar zijn die dan zoveel beter?

Dit is het eerste gedeelte van een artikel uit KIJK 13/2012, in de winkel van 14  december 2012 tot en met 10 januari 2013.

Meer informatie:

• Explainthatstuff: Polygraphs
• New Scientist: Truth or dare: How to spot a liar
• The New York Times: Lie-Detection Software is a Research Quest
• Tijdschriftvoorpsychiatrie: Risicotaxatie met de polygraaf (PDF)
• Spoking Language Processing Group: Papers & Presentations

Beeld: Davig Bethune/CC BY-SA 3.0