Slecht nieuws voor vegetariërs: planten zijn intelligente wezens. Volgens de Italiaanse onderzoeker Stefano Marcuso kunnen ze communiceren, leren en problemen oplossen.

Waarom loopt een giraffe altijd tegen de wind in als hij van een acaciaboom heeft gegeten? Omdat acacia’s een afweersysteem hebben. Zodra een dier aan zijn bladeren begint te sabbelen, gaat de boom tannine aanmaken, een bittere stof die giftig is. Bovendien komt er ethyleen vrij, waardoor acacia’s in de buurt weten dat er gevaar dreigt en in een paar minuten tijd eveneens het tanninegehalte opschroeven. Een giraffe die geen zin heeft in buikpijn en een bittere hap, weet dat hij maar beter tegen de wind in kan lopen. Maar dat wetenschappers nu durven te beweren dat giraffen intelligent zijn en acacia’s niet, dat vindt professor Stefano Mancuso een beetje oneerlijk. Mancuso is hoogleraar in Florence. Je zou hem kunnen bestempelen als gedragswetenschapper. Alleen doet hij geen onderzoek naar het gedrag van mensen, maar van planten. KIJK-verslaggever Frank Mulder reisde af naar Italië om hem te spreken.

KIJK: Zijn planten intelligent?

Stefano Mancuso: “Absoluut. Intelligentie beschouw ik als een eigenschap van het leven. Ik definieer het als de capaciteit om problemen op te lossen. Ook uit evolutionair oogpunt is het onzin om te stellen dat alleen hogere organismes intelligentie hebben. Waar leg je anders de drempel? Volgens mij is die drempel er niet. Charles Darwin zelf was al van mening dat planten cognitieve levende wezens zijn. Het verschil met dieren is niet kwalitatief, maar kwantitatief. Ook planten kunnen problemen oplossen. Kijk, hier hebben we een kast met glaasjes. Er zitten wortels in die door een minidoolhof heen moeten om het water te bereiken. Ze blijken feilloos de kortste weg te vinden!”

Is dat intelligentie? Ze hebben niet eens zenuwen!

“Plantencellen geven elektrische impulsen door aan andere cellen. Dat weten we dankzij elektroden die op korte afstand van elkaar de actiepotentiaal meten in verschillende wortelcellen. Het diagram op het scherm ziet er hetzelfde uit als bij menselijke cellen, alleen is de frequentie tien keer zo klein. Plantencellen communiceren. Het is wel waar dat de term neurobiologie een beetje verwarrend is. We wilden daar een punt mee maken, maar het heeft ook veel kritiek opgeleverd. Ik praat daarom liever over ‘communicatie en gedrag’ van planten; dat is waar ik in mijn vakgebied erkenning voor wil. Sommige mensen vinden gedrag een verkeerd woord omdat het volgens hen bij planten slechts uit chemische reacties bestaat. Maar als je het daartoe reduceert, kun je uiteindelijk ook het meest intelligente gedrag van mensen beschrijven in termen van ‘chemische’ reacties. Ik bedoel, hoe weet je dan nog zeker dat jouw keuzes niet gewoon het onvermijdelijke resultaat zijn van de hele keten van gebeurtenissen en genen die je met je meedraagt? Dat is een serieus debat dat wetenschappers nog steeds voeren.”

Bij ons is de intelligentie gelokaliseerd in de hersenen. Hoe zit dat dan bij planten? Zijn de wortels de hersenen?

“Zo zou je dat kunnen noemen, maar het woord klopt natuurlijk niet helemaal. Planten hebben geen organen. Maar het is juist dat de wortels het belangrijkste deel van de plant vormen. Darwin zei al dat planten lijken op dieren met hun kop in de grond: de stofwisseling boven, de intelligentie onder. De punt van de wortel kan veel verschillende zaken waarnemen, en de punt beslist ook welke kant de wortel op moet gaan. Recent onderzoek van ons toont aan dat wortels samenwerken als een zwerm. Ze koloniseren de grond volgens dezelfde principes als een hand, in plaats van als losse vingers. Als zwerm kunnen ze problemen oplossen. Dat noem ik intelligent. Het probleem is dat wetenschappers willen dat planten problemen kunnen oplossen die menselijk zijn – en dat kunnen ze niet.”

Zoals rekenen?

“Precies. Hoewel… ook daar zijn uitzonderingen op. De venusvliegenvanger, een vleesetende plant, kan in elk geval tot twee tellen. Tussen de beide helften van het blad zitten een paar voelhaartjes. Als een vlieg een haartje raakt, gebeurt er niets. Maar als hij binnen een minuut nog een haartje raakt, klapt het blad dicht. De plant kan dus tot twee tellen en heeft een geheugen van een minuut. Overigens laten sommige planten zelfs zien dat ze kunnen leren. Het kruidje-roer-mij-niet, bijvoorbeeld, beschermt zich tegen insecten door dicht te vouwen als het blad wordt aangeraakt. Maar dat kost wel energie. Ook als je de plant laat vallen, vouwen de blaadjes dicht. Wanneer je de plant nu om de paar minuten laat vallen, zal hij na een paar keer niet meer dichtvouwen. De plant leert. En planten die weinig licht vangen, leren sneller. Ik vind dat ongelooflijk.”

Dit is een fragment van een interview, te vinden in KIJK 12/2012. Dit nummer ligt in de winkel van 19 oktober tot en met 15 november.

Meer informatie:

• BBC News: How plants warn each other of danger (met filmpje)

Tekst: Frank Mulder/beeld: Kim Manresa