Als iemand nerveus friemelt, vaak wegkijkt of klamme handen heeft, betekent dat nog niet automatisch dat diegene liegt, zegt forensisch psycholoog Bruno Verschuere (42). Toch is leugendetectie mogelijk, stelt hij. “Luister vaker naar wát mensen zeggen, en kijk niet naar hoe ze dat doen.”

Als Bruno Verschuere in Israël uit het vliegtuig stapt, weet hij wat hem te wachten staat. Hij gaat vragen krijgen van de beveiligers. Véél vragen. “Als ik ze zeg dat ik een professor ben in leugendetectie, dan wordt gelijk de manager van de beveiliging erbij gehaald en krijg ik de uitgebreide versie van de ondervraging. Het wekt ook wel argwaan dat ik er redelijk jong uitzie. Ze geloven niet dat ik 42 jaar en al assistant professor ben.”

Leugenaars ontmaskeren kán, weet Verschuere. Aan de Universiteit van Amsterdam onderzoekt hij hoe en wanneer mensen de waarheid verhullen, en vooral welke technieken wel of niet werken om dat te achterhalen. Daarvoor werkt hij vaker samen met andere universiteiten, waaronder eentje in Israël. Vóór de pandemie vloog hij er vaak heen en raakte hij behoorlijk bekend met de veiligheidsprocedures daar.

Lees ook:

• Zo herken je dat iemand tegen je liegt
• Kun je een leugendetector voor de gek houden?

Achterhaalde methodes

Een goed doordachte ondervraging – zoals die van de Israëlische douane – is een beproefde techniek om leugens te ontdekken, zegt Verschuere. Maar het wemelt ook van de achterhaalde praktijken die nog steeds ongekend populair zijn. Zoals de polygraaf. Of het idee dat iemands gefriemel of oogkijkgedrag verraadt of diegene een leugen vertelt. Toch geloven politie en veiligheidsdiensten vaak nog steeds dat deze methodes betrouwbaar zijn. “Zelfs rechtbanken gaan er geregeld in mee”, verzucht Verschuere.

Zodra Verschuere per videoverbinding in beeld komt, begint een spraakwaterval: hij vertelt de ene anekdote na de andere. Wat ook opvalt is dat hij ondanks stevige uitspraken voorzichtig blijft: de ultieme leugendetectietruc bestaat niet, benadrukt hij steeds. Maar manieren om leugens te ontmaskeren zijn onderzoekers wel degelijk op het spoor.

Beetje liegen

Het was tussen de lang gestrafte gedetineerden in de gevangenis van Brugge waar Verschuere zijn fascinatie voor leugens ontwikkelde, vertelt hij. Hij studeerde toen nog forensische psychologie aan de universiteit van Leuven en sprak voor zijn afstudeeronderzoek gevangenen die zware misdaden hadden begaan. Daarbij zag hij een gedachtenkronkel die volgens hem weleens aan de basis van liegen zou kunnen liggen. “Heel weinig gevangenen zeiden: ‘Wat ik heb gedaan is heel erg en ik aanvaard de gevolgen.’ Wel probeerden de meesten hun daden deels goed te praten. Dan zeiden ze: ‘Ik mag dan wel kinderen hebben verkracht, maar ik heb ze niet vermoord. Ik ben toch zeker geen Marc Dutroux!’”

Dat goedpratende stemmetje is wat mensen in staat stelt om te liegen, denkt Verschuere. “We weten heus wel dat liegen of misleiden fout is, maar zolang we het kunnen rechtvaardigen, doen de meesten van ons het weleens. Iemand die wordt aangehouden omdat hij door rood fietst, hoor je zelden zeggen: ‘Sorry agent, mijn fout.’ Het is vaker: ‘Ik zag het wel, maar ik had haast.’” Maar, zegt Verschuere: “De meeste mensen liegen maar een klein beetje.” En dan is het vaak iets onschuldigs, bijvoorbeeld tegen een collega: “Mooie nieuwe schoenen!” Het moet immers wel door de beugel kunnen.

Dit is het begin van het interview met Bruno Verschuere te vinden in KIJK 5/2021. Deze editie ligt in de winkel vanaf 15 april tot en met 26 mei.

Meer informatie:

• Het Parool: UvA-docent Verschuere: ‘De nep-Nobelprijs is een grote eer’
• Knack: Factcheck: ‘Vrouwen zijn gemiddeld eerlijker dan mannen’
• Trouw: Wéér sneuvelt een psychologische theorie
• KIJK: Misvattingen over de psychopaat

Tekst: Ronald Veldhuizen

Beeld: Dirk Gillissen

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!