Kun je mensen weerbaar maken tegen fake news op het internet? Britse onderzoekers ontwikkelden samen met YouTube een serie animaties die kijkers bewust maakt van de trucs in desinformatie.

Het internet staat vol desinformatie: bewust misleidende boodschappen om het beeld van een maatschappelijke kwestie te sturen. Van “het klimaat veranderde altijd al” tot “die krijgt er vast voor betaald” en “zou jij iets in laten spuiten dat je niet kent?”. Op het eerste gezicht zijn dit redelijk klinkende uitspraken waar je zomaar in mee kunt gaan. Hoe wapen je mensen daartegen?

De Nederlandse hoogleraar Sander van der Linden van de Universiteit van Cambridge pakte samen met YouTube de handschoen op. Hij wil mensen graag weerbaarder maken tegen desinformatie. Met succes, schrijft hij met zijn collega’s in het wetenschapsblad Science Advances.

Lees ook:

• Factchecking tegen nepnieuws werkt
• Vijf beweringen over corona die niet kloppen

Vaccinatie

Sociale psychologie-expert Van der Linden – hij noemt zichzelf met een Harry Potter-verwijzing de ‘defense against the dark arts-docent van Cambridge’ – weet als geen ander hoe mensen zich laten beïnvloeden. In zijn Science Inoculation-project ontwikkelde hij daarom vijf filmpjes over de trucs van desinformatie. Door trucs als emotionele beïnvloeding, valse tegenstellingen en onsamenhangende boodschappen te ontmaskeren en daarna een voorbeeld te laten zien, moeten die filmpjes kijkers in 90 seconden leren hoe zo’n truc in de praktijk werkt.

In een van de filmpjes krijg je als kijker beelden voorgeschoteld van een triest meisje met een teddybeer op schoot. “Kijk je nog steeds?” vraagt de voice-over: “Zo ja, dan hadden we je waarschijnlijk al met het eerste beeld te pakken.” Emotionele lading zoals angst, boosheid of minachting is namelijk een van de trucs waarmee je desinformatie krijgt ingegoten, legt het filmpje uit.

YouTube

Van der Linden en zijn collega’s hopen dat hun filmpjes er als een soort vaccin voor zorgen dan mensen desinformatietrucs sneller herkennen. Een beetje zoals je immuunsysteem van de afgelopen vaccinatieronde leerde om COVID-19 aan te pakken.

Uit onderzoek met 22.632 YouTube-gebruikers blijkt dat de animaties ook echt werken, schrijven de onderzoekers. Mensen die de filmpjes keken, herkenden de ontmaskerde trucs beter dan mensen zonder die voorbereiding. Ook gaven ze aan dat ze zulke boodschappen minder snel zouden delen in hun eigen netwerk.

Fictief

De animaties van Science Inoculation gebruiken bewust fictieve situaties zoals scènes uit de cartoon Family Guy – neem je in een filmpje Donald Trump op de hak, dan haken zijn fans meteen af, denkt het team. “Onze animaties werken door die aanpak bij verschillende mensen van over het hele politieke spectrum.”

Florian van Leeuwen, sociaal psycholoog aan de Universiteit van Tilburg en zelf niet betrokken bij het onderzoek, houdt nog een slag om de arm. “Ik verwacht dat dit ook werkt op echte desinformatie, maar dat het effect blijft bij herkenning en van korte duur is.”

Intentie

Van Leeuwen vraagt zich af of mensen daadwerkelijk stoppen met misleidende boodschappen delen op het internet als ze die leren herkennen. Omdat de gebruikte situaties fictief zijn, konden de onderzoekers niet zien of hun proefpersonen die ook echt deelden in hun netwerk. Van Leeuwen: “Ze gaven wel aan dat ze dat niet van plan waren, maar intentie en gedrag komen niet altijd overeen.”

Maken de animaties van Science Inoculation mensen weerbaarder tegen desinformatie? Van Leeuwen denkt dat die uitkomst van het onderzoek stevig staat. Hij vraagt zich wel af hoe dat effect werkt en hoelang het blijft hangen. Mogelijk maken de video’s mensen een aantal dagen oplettender, denkt de sociaal psycholoog. Of mediaconsumenten daarna weer terugvallen naar hun oude niveau is een interessante vraag voor vervolgonderzoek.

Bronnen: Science Advances, EurekAlert!, University of Cambridge

Beeld: Science Inoculation

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!