Dialect en taal, daar zit toch zeker wel duidelijk verschil tussen? En is een dialect niet gewoon Nederlands met een accent? Nee, zo zit het dus niet.
Dialecten hebben hun eigen klanken, woordenschat en grammaticaregels. Je kunt er alle denkbare onderwerpen in bespreken, ze zijn ‘vanzelf’ ontstaan, en je kunt ze als moedertaal leren. Taalkundig gezien zijn het daarmee doodgewone talen. Dat we desondanks het Fries een taal noemen en bijvoorbeeld het Twents een dialect, is een puur politiek verhaal: de overheid heeft op een gegeven moment nu eenmaal besloten het Fries als tweede ‘rijkstaal’ te erkennen. Dat heeft meer met een goede lobby te maken dan met taalkundige argumenten – een cliché in de dialectologie luidt ‘een taal is een dialect met een leger’. Bij accenten ligt het anders: dat zijn geen op zichzelf staande talen, maar uitspraakvarianten van een taal. Je kunt dus de taal Nederlands spreken met een Limburgs accent, of een Limburgs dialect met een Nederlands accent.
Vooroordelen
Er mag dan taalkundig gezien geen verschil zijn, taalgebruikers hebben wel heel andere gevoelens bij ‘talen’ en ‘dialecten’. Standaardtaal heeft meer prestige: mensen vinden het mooi en beschaafd, terwijl ze dialecten weleens slordig vinden klinken. Zulke oordelen over dialecten koppelen we vervolgens ook aan sprekers ervan. Om dit te meten wordt gebruikgemaakt van mensen die zowel dialect als standaardtaal beheersen. Zo iemand leest een tekst voor: een keer in het Nederlands en een keer in dialect. De opnames worden aan luisteraars voorgelegd, die vervolgens vertellen wat ze van de spreker vinden.
Uit zulke testen blijkt consequent en wereldwijd dat standaardtaalsprekers ingeschat worden als rijker, succesvoller en slimmer, maar ook als arroganter en afstandelijker dan dialectsprekers. Andersom stellen we ons bij dialectsprekers typisch wat dommige maar wel gezellige mensen voor. Omdat stem en onderwerp op de opnames gelijk zijn, kunnen deze (voor-) oordelen alleen maar op taalgebruik gebaseerd zijn. Gevolg: dialectsprekers hebben we liever als buren, maar als we politici kiezen, willen we graag standaardtaalsprekers. Het moge duidelijk zijn dat onze oordelen lang niet altijd kloppen, dus als je ergens gaat wonen, baseer je oordeel over de nieuwe buurvrouw dan toch maar niet op haar taalgebruik.
Dit is een kader uit het artikel ‘Moeten huus en hoes naar huis?’ te vinden in KIJK 11/2019. Deze editie ligt in de winkel vanaf 17 oktober tot en met 20 november.
Meer informatie:
- YouTube: Universiteit Utrecht: Bestaat het Utrechtse dialect in de toekomst nog wel? Sterre Leufkens geeft antwoord
- de Volkskrant: Verengelsing van de taal is ‘het nieuwe grote ding’
- Metronieuws: Dag van de moedertaal: sterven dialecten uit?
- NEMO Kennislink: De dialecten van het Nederlands
Tekst: Sterre Leufkens
Openingsbeeld: Hollandse Hoogte
Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!