Steeds meer mensen – die zijn gevaccineerd tegen het coronavirus of een negatieve testuitslag hebben – kunnen en durven weer op reis naar het buitenland. Dat was een paar maanden lang allesbehalve vanzelfsprekend. Maar hoe zou de wereld eruitzien als vakantie werd afgeschaft? Een gratis longread!

“Goedenavond, dit is het journaal in vogelvlucht. De geruchten zongen al langer rond, maar de kogel is definitief door de kerk; Air France-KLM is deze ochtend failliet verklaard. Dat betekent dat de ruim 100.000 werknemers per direct op straat komen te staan. De luchtvaartmaatschappij is het zoveelste bedrijf dat sinds de invoering van de vakantie-no-go-regeling over de kop gaat. Ondertussen gaan de massale demonstraties in de voormalige populaire vakantielanden Frankrijk, Spanje, Italië en Turkije gewoon door. Daarbij zijn vandaag bloedige gevechten uitgebroken tussen actievoerders en politie. De demonstranten zijn boos omdat er nog steeds geen oplossing is gevonden voor de gigantische werkloosheid die de landen tergt…”

Linda zet met een zucht de tv uit. Tegenwoordig is er alleen maar ellende te zien op het journaal. De wereldregeringen bedoelden het waarschijnlijk goed; het afschaffen van vakantiedagen. Het zou hét ultieme wapen zijn in de strijd tegen de crisis en de uit de hand gelopen klimaatverandering. En inderdaad; we zijn langer gaan werken en de uitstoot van broeikasgassen is behoorlijk teruggelopen. Maar dit betekent wel dat Linda’s man met een burn-out thuis zit, zodat zijzelf nu twee keer zo hard moet werken om rond te komen, vooral sinds het tarief voor de zorgverzekering torenhoog is geworden. 

En dan te bedenken dat ze vóór het afschaffen van de vakantie jarenlang hadden gespaard voor een vierweekse trektocht door Azië. Ze had haar kinderen graag kennis laten maken met de vele culturen in de wereld. Maar helaas, die plannen konden de prullenbak in.

>>> Lees ook: Bekijk deze buitenaardse vakantiebestemmingen <<<

Misschien heb je al een heerlijke vakantie achter de rug of staat er nog een op de planning. Jij bent lang niet de enige. Ruim een half miljard mensen gaat jaarlijks op vakantie. Heerlijk ter ontspanning, om nieuwe ervaringen op te doen, om uit de ‘dagelijkse sleur’ te zijn en om tijd met familie en vrienden door te brengen. Wat als dit ons allemaal plotsklaps wordt afgenomen? Dat we ineens geen vrije dagen meer hebben en dus niet meer op vakantie kunnen?

Hoewel de kans klein is, zou het zomaar kunnen. Bijvoorbeeld om de economie een boost te geven, want wie niet op vakantie gaat, zal meer werken. Of om het klimaat te sparen, want vakantiegangers zorgen voor nogal wat extra uitstoot van koolstofdioxide. Maar hoeveel is daar van waar? Zijn we echt wel zo goed af met een vakantieloze wereld?

Toeristisch leed

Er is een sector die natuurlijk meteen in het oog springt wanneer je de gevolgen bekijkt van het afschaffen van vakantie: de toeristenindustrie. Deze economische tak vormt bijna 10 procent van het wereldwijde GDP (gross domestic product); de waarde van alles wat er aan goederen en diensten wordt gegenereerd). Ongeveer één op de elf banen valt in de toeristensector.

“Toerismeafhankelijke landen gaan bloeden”

Marcel Canoy, econoom

Bij elkaar gaven internationale vakantiegangers in 2011 837 miljard euro uit. Toerisme is op veel plekken in de wereld dan ook big business. De landen die er het meest aan verdienen, zijn de VS, Spanje, Frankrijk en China. Je kunt je dus voorstellen dat dit soort landen grote problemen gaat krijgen wanneer er geen reizigers meer zijn om te genieten van de speciaal voor hen aangelegde hotels, vakantieparken, restaurants en attractieparken. Hele kuststreken – denk aan de Spaanse Costa’s – zitten dan zonder inkomen. “Toerismeafhankelijke landen gaan bloeden. Je krijgt hoge werkloosheidcijfers in landen als Spanje”, zegt Marcel Canoy, hoofdeconoom van de internationale economische organisatie Ecorys.

Minder begrip

Ook vliegtuigmaatschappijen zullen de gevolgen voelen en moeten zich alleen op zakenreizen gaan richten. Vele zullen de klap waarschijnlijk niet te boven komen. Canoy verwacht echter dat veel mensen in de toeristensector in de loop der tijd hun heil zullen vinden in andere sectoren. Volgens hem moeten we ons meer druk maken om de indirecte gevolgen van het afschaffen van vakantie.

“Op vakantie gaan is niet alleen leuk, maar heeft als bijkomstig effect dat mensen uit verschillende landen elkaar leren kennen en daarbij respect en tolerantie opbouwen. Met vakantie investeer je dus eigenlijk in internationale samenwerking”, stelt Canoy. “Wanneer er geen vakantie meer is, slijt die band in de loop der jaren zienderogen. We begrijpen dan op een gegeven moment de Amerikanen niet meer. Dat heeft dan weer negatieve gevolgen voor de handel, die gestoeld is op wederzijds vertrouwen, en de ontwikkeling van wetenschap en technologie, waarbij kennisuitwisseling belangrijk is. Het lijkt dan net of je de klok honderd jaar terugzet, naar een wereld waarin je geen VN, Wereldhandelsorganisatie of Wereldbank had.”

Maar zijn er dan geen positieve economische gevolgen te noemen van het niet op vakantie kunnen? We werken toch meer en verdienen dus ook meer? “Ja, dat klopt,” zegt Canoy, “maar we hebben minder tijd om dat geld te besteden. Winkels zullen langer open zijn, maar hebben minder klandizie. Je krijgt een rare economie, een die zich richt op snelle producten en diensten. Denk bijvoorbeeld aan kant-en-klaarmaaltijden.”

Vitamine V

In zo’n snelle maatschappij van hardwerkende arbeiders ontstaat ook nog een ander probleem, stelt Canoy. “Doordat mensen minder rusten, krijg je te maken met gezondheidsproblemen. De arbeidskwaliteit gaat omlaag en je krijgt torenhoge zorgkosten. Dat is slecht nieuws voor de economie.”

Arbeids- en organisatiepsycholoog Jessica de Bloom, werkzaam aan de Universiteit van Tampere (Finland), beaamt dat. Zij doet onderzoek naar de positieve effecten van vakantie op gezondheid en welzijn. Daaruit blijkt dat een beetje vitamine V op z’n tijd alleen maar goed is voor de gemiddelde mens.

Mensen zijn op vakantie gezonder, energieker en gelukkiger. Het is wel zo dat dit heilzame ‘vakantie-effect’ binnen een week na terugkomst weer weg is, maar toch heeft het volgens De Bloom zin om op vakantie te gaan. Zo tonen verschillende onderzoeken aan dat mensen die langdurig niet op vakantie gaan vaker ziek worden dan mensen die regelmatig van een vakantie genieten en zelfs gemiddeld eerder overlijden. Ook zou zo’n ontspannende periode een buffer kunnen vormen tegen toekomstige stressvolle momenten. Bovendien helpt het je afstand te nemen van dagelijkse beslommeringen, wat je veerkracht doet toenemen.

“Langere vakanties kunnen soms ook averechts werken”

Jessica de Bloom, arbeidspsycholoog

“Aan de andere kant heeft vakantie vieren ook veel met gewenning te maken”, vervolgt De Bloom. “Er zijn veel landen waar je het met aanzienlijk minder vrije dagen moet doen dan Nederlanders gewend zijn. Werknemers in deze landen gaan niet allemaal eerder dood en zijn niet minder gelukkig dan de gemiddelde Nederlander. Zij vinden andere manieren om uit te rusten.”

Bovendien heeft vakantie ook nadelen, vervolgt De Bloom. “In de aanloop daarnaartoe kunnen mensen eerder over hun grenzen gaan. Je denkt bijvoorbeeld al snel: ‘Ach, dit kan er ook nog wel bij, ik heb binnenkort toch vrij.’ De langere vakanties kunnen zo soms zelfs averechts werken.”

Bredere horizon

We kunnen dus eventueel zonder vitamine V, zolang we ons maar niet over de kop werken. Maar op reis gaan is niet alleen maar fijn voor je welzijn. Er zijn bijvoorbeeld mensen die de vakantie gebruiken om zichzelf te ontwikkelen, bijvoorbeeld door zich onder te dompelen in een andere cultuur. Er zijn zelfs beroemde artiesten en wetenschappers die zweren dat ze hun grootste doorbraken te danken hebben aan inspiratie die ze op reis hebben opgedaan.

Daar kan inderdaad een kern van waarheid in zitten. In De Blooms onderzoeken bleek dat mensen na een vakantie diverser antwoord geven op de vraag: wat kun je allemaal doen met een steen? Dit laat zien dat we er creatiever door worden. “Ik ben ervan overtuigd dat reizen je horizon verbreedt”, zegt De Bloom. “Ik verwacht de sterkste effecten bij langere vakanties, waarbij je echt voor een tijdje in een andere cultuur leeft, mensen leert kennen die een andere taal spreken en andere gewoontes hebben. Of denk aan vakanties waarin je iets nieuws leert.”

Het klimaat zal de vruchten plukken van de opdoeking van de toeristenindustrie

Vakanties zijn ook goed voor de ontwikkeling van kinderen, vertelt De Bloom. “Veel deelnemers uit mijn studies gaven aan dat ze reizen om hun kinderen de wereld te laten zien en hun denken te verruimen. Dit geldt uiteraard wat minder voor een gezin dat vijftien jaar lang naar dezelfde camping in Frankrijk gaat, om daar vervolgens boterhammen met hagelslag op te peuzelen.” Of dit ook betekent dat vakantie een must is voor de persoonlijke ontwikkeling van mensen, durft De Bloom niet te zeggen. Daarvoor is er nog te weinig onderzoek gedaan.

De grootste winnaar

Er is in elk geval één speler die de vruchten zal plukken van de opdoeking van de toeristenindustrie: het klimaat. Wereldwijd wordt het aandeel van toerisme aan de opwarming van de aarde geschat op 5 tot 12,5 procent. Driekwart daarvan komt van transport, waarvan 40 procent alleen al van de luchtvaart. “De luchtvaart is een van de moeilijke sectoren wat betreft de uitstoot van broeikasgassen.

Dat komt doordat de energie die nodig is voor vliegen bijna niet op een andere manier te leveren is, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de auto. En dat terwijl mensen voor hun vakantie steeds verder weg gaan, en dus steeds meer vliegen”, stelt klimaatwetenschapper Bas Amelung van Universiteit Wageningen na ruggespraak met Eke Eijgelaar van de NHTV in Breda.

Een vakantiestop levert dus direct wat op, maar helpt vooral om de klimaatdoelstellingen in de toekomst na te komen. Wereldwijd moeten we voor 2050 de uitstoot van broeikasgassen met circa 60 procent terugdringen. Amelung: “Met alleen het afschaffen van vakanties komen we daar niet, maar als we niets zouden doen aan de broeikasgasuitstoot van toerisme, zou deze sector binnen enkele decennia het totale koolstofbudget verbruiken. De ironie is dat toeristische bestemmingen vaak in gebieden liggen die extra hard door klimaatverandering getroffen zullen worden, dus je moet eigenlijk de economische gevolgen van vakantie-afschaffing afwegen tegen die van klimaatverandering.”

Lekker rustig

Niet alleen zal het afschaffen van vakantie een verademing zijn voor het klimaat, maar ook voor sommige lokale bewoners van toeristische gebieden. Vakantiegangers zorgen namelijk niet alleen maar voor geld in het laatje, maar veroorzaken ook allerlei ongemakken voor de plaatselijke bevolking. Dit wordt recreatiedruk genoemd.

Toerisme leidt bijvoorbeeld tot hogere gemeentelijke belastingen en maakt winkels, restaurants en woningen duurder dan voorheen. Bovendien staan parkeerplaatsen overvol, heb je overal wachtrijen, en krijg je overbelaste ziekenhuizen en politiebureaus. Om maar niet te spreken van geluidsoverlast en aantasting van natuur en cultuur.

Natuur, klimaat en een kleine groep mensen zullen dus baat hebben bij een vakantie-no-go-regeling. Maar de rest van de wereld niet bepaald. Economisch gezien verliezen we te veel. Dat we zonder vakantie wel langer werken, maakt weinig goed. Sterker nog, het zou eerder kunnen leiden tot een wereld vol gedemotiveerde werknemers die bovendien weinig begaan zijn met mensen in andere landen.

En natuurlijk: meer dan een eeuw geleden was het niet anders. Toen werden deze arbeidsomstandigheden als normaal gezien. Maar de afgelopen eeuw hebben we al strijdend steeds meer rechten verworven, waaronder die vakantiedagen. De kans is dan ook klein dan we ons dat recht ooit laten afpakken. Geniet dus maar zonder zorgen van een welverdiende vakantie!

Deze ‘Wat als-aflevering’ staat ook in KIJK 9/2014.

Tekst: Marysa van den Berg

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!