Na acht jaar onderzoek hebben astronomen de afstand tot de Grote Magelhaense Wolk nauwkeuriger dan ooit weten vast te stellen.
Op twee dwergstelsels na is de Grote Magelhaense Wolk (GMW) het sterrenstelsels dat zich het dichtst bij onze eigen Melkweg bevindt. Maar hoe dichtbij precies? Dat was tot voor kort niet helemaal duidelijk, omdat de verschillende meetmethodes allemaal kampten met onzekerheden. Een team van voornamelijk Poolse astronomen heeft nu een nieuwe methode gebruikt, die een onnauwkeurigheid heeft van maar 2,1 procent. En daaruit volgt dat de GMW zich 163.000 lichtjaar, oftewel 1,5 triljoen kilometer, van ons vandaan bevindt.
Zwaartekrachtlenzen
De methode maakt gebruik van om elkaar heen draaiende koppels sterren oftewel dubbelsterren, waarbij de een de ander vanaf de aarde gezien af en toe bedekt. Uit die bedekkingen, waarbij het koppel sterren eventjes wat minder licht lijkt te geven, zijn allerlei eigenschappen van beide sterren af te leiden. Combineer je die informatie met hoe helder de sterren lijken, gezien vanaf de aarde, dan kun je daaruit afleiden hoe ver ze van ons vandaan staan.
Bovenstaande methode werd al eerder toegepast, maar dan met hete, felle sterren, wat een vrij forse onnauwkeurigheid van 5 à 10 procent in de afstanden opleverde. Wil je de afstand preciezer weten, dan moet je aan de slag met koelere sterren – maar die zijn weer moeilijk te zien met hedendaagse telescopen.
Gelukkig kon het Poolse Optical Gravitational Lensing Experiment (OGLE) te hulp schieten. Dit experiment houdt al ruim zestien jaar lang zo’n 35 miljoen (!) sterren in de GMW in de gaten. Daarbij maakt het gebruik van zwaartekrachtlenzen: het effect waarbij verafgelegen objecten – bijvoorbeeld sterren in de GMW – worden vergroot door de zwaartekracht van tussenliggende objecten. Dankzij deze truc wist OGLE een aantal dubbelsterren te vinden die bestonden uit koelere sterren. Hiervan werden er vervolgens acht stuks acht jaar lang bestudeerd om de afstand tot ons buurstelsel te kunnen bepalen.
Hubbleconstante
Met de dankzij deze koelere dubbelsterren bepaalde afstand weten we niet alleen beter hoe ver de GMW zich van ons vandaan bevindt. Ook eerder bepaalde afstanden tot verder weg gelegen stelsels worden er nauwkeuriger van, omdat die afhankelijk zijn van de afstand tot de GMW. Tot slot, zo melden de onderzoekers in Nature, kan hun resultaat de onzekerheid verkleinen in de hubbleconstante, die aangeeft hoe snel ons heelal uitdijt. En als het aan het team achter de nieuwe afstandsbepaling ligt, kan die onnauwkeurigheid in de toekomst nóg verder worden teruggeschroefd met behulp van ‘hun’ dubbelsterren. We wachten af.
Bronnen: Nature, ESO, Carnegie Institute for Science
Beeld: L. Calçada/ESO