Waar mensen pestkoppen mijden en terechtwijzen, worden bonobo’s juist aangetrokken door gemene individuen. Is dat verschil wat ons uniek maakt?

Voor iemand die liegt, bedriegt, mishandelt, pest of op een andere manier een ongelooflijke klootzak is, lopen we het liefst een blokje om. Zelf baby’s van 3 maanden oud kunnen helpers van gemeneriken onderscheiden en hebben een voorkeur voor interactie met die eerste groep. Maar niet onze naaste verwant, de bonobo. Als het even kan, schaart hij zich in het kamp van de hufters, zo lijkt onderzoek van Duke University, gepubliceerd in Current Biology, uit te wijzen.

Helpers versus ‘hinderaars’

Om te onderzoeken hoe bonobo’s staan in het vraagstuk helpers versus mensen die hinderen (zogenaamde hinderaars), kregen 24 volwassen bonobo’s (de helft vrouwelijk) van het Lola ya Bonobo Sanctuary in Congo animatiefilmpjes te zien op een iPad. In het eerste filmpje zagen ze een cartoonachtig figuurtje dat met veel moeite een heuvel probeert op te komen, wat steeds maar niet lukt. Dan verschijnt onderaan de heuvel een ander figuurtje, dat het eerste figuurtje met een duw de heuvel op helpt.

In een tweede filmpje ondergaat het figuurtje dezelfde worsteling, maar nu komt er bovenaan een figuur tevoorschijn dat het eerst figuurtje pardoes de heuvel afduwt. Na afloop kregen de apen de keuze uit twee stukjes appel. Het ene stukje lag onder een papiertje met daarop een afbeelding van de helper, terwijl op het andere stukje een afbeelding lag met de hinderaar. Veruit de meeste apen kozen voor het gemene figuurtje.

Toneelstukje

In een tweede experiment werd voor elke bonobo (in totaal 22 deden mee) een toneelstukje opgevoerd. Een acteur gooide een knuffelbeest een paar keer omhoog om hem vervolgens weer op te vangen. Tot hij hem pardoes op de grond liet vallen, buiten zijn bereik. Gelukkig stond er naast hem iemand die het knuffelbeest wel wilde oprapen en teruggeven.

Helaas was iemand die aan de andere kant van de acteur stond, hem te vlug af. Diegene pakte de knuffel en wilde hem niet meer teruggeven. Dit toneelstukje werd in totaal drie keer gedaan. Na afloop kregen de apen de keuze tussen een stukje appel van de aardige persoon of de gemenerik. Ook hier kozen de apen het meest voor die laatste persoon.

Hoge sociale status

Overigens was er wel verschil tussen twee leeftijdsklassen. De jongvolwassen bonobo’s (4 tot 8 jaar) kozen ook iets vaker voor de hinderaar, maar dit was in tegenstelling tot de oudere soortgenoten niet significant, oftewel: het kon toeval zijn geweest. Komt de voorkeur voor hufters pas op later leeftijd? Dat schrijven de auteurs niet in hun publicatie.

Waarom is er überhaupt een voorkeur voor gemene individuen? Daarop weten de onderzoekers wel antwoord te geven. Het kan zijn dat bonobo’s (en mogelijk ook chimpansees) gemeen pestkopgedrag beschouwen als teken van hoge sociale status. En zo’n dominant type wil je natuurlijk graag te vriend houden, want het levert je snel en lekker voedsel op en de beste seksuele partners. Bovendien maakt de aap dan zelf ook minder kans om gepest te worden.

Gezellige samenleving

Om deze dominantietheorie te testen, besloten de onderzoekers een aantal bonobo’s voor nog een animatiefilmpje te zetten. Dit keer kregen de apen te zien hoe een figuurtje herhaaldelijk een ander figuurtje uit een cirkel probeerde te duwen. Ook toen kozen de bonobo’s voor het gemene, oftewel dominante, figuurtje.

Bij mensen zie je juist een afkeer van pestkoppen en andere schoften. Naast dat het je helpt de best mogelijke vader of moeder voor je kinderen te vinden, houdt deze sociale verwerping ook nog eens de samenleving gezellig. En een gezellige groep mensen kan veel beter samenwerken. De onderzoekers denken dan ook dat onze voorkeur voor helpers en afkeer van hinderaars ons onderscheidt van dieren.

Kanttekeningen

“Een mooie studie”, mailt de Nederlandse primatoloog Frans de Waal (Emory University), “vooral omdat ze dezelfde vraag op drie verschillende manieren hebben gesteld. Het gaf een verrassende en fascinerende uitkomst.”

Daar zet de Waal nog wel wat kanttekeningen bij. “De studies in mensen zijn vooral met jonge kinderen geweest, maar weten we wel of volwassenen hetzelfde reageren als kinderen? Deze bonobo’s zijn grotendeels volwassen, dus dat is de vergelijking die we nodig hebben.”

Dominant?

Zoöloog en universitair hoofddocent Saskia Arndt (faculteit diergeneeskunde, Universiteit Utrecht) is eveneens kritisch. “De onderzoekers gaan ervan uit dat antisociaal gedrag dominantie weerspiegelt. Dat zou een verklaring voor de resultaten kunnen zijn, maar is een hinderaar per definitie dominant? Mij is geen studie bekend die dit aantoont en dus is die verklaring nog hypothetisch.”

“Verder ben ik niet overtuigd dat de menselijke coöperatieve natuur inderdaad zo uniek is vergeleken met andere dieren”, vervolgt Arndt. “Er zijn genoeg voorbeelden in de wetenschappelijke literatuur die veel overeenkomsten tussen mens en dier laten zien.” Toch noemt zij het een interessante studie die zeker aanleiding tot vervolg geeft.

Andere omstandigheden

Het team wil nu gaan bestuderen of andere apensoorten, zoals de chimpansee, ook kiezen voor hufters. En ze hopen te onderzoeken of bonobo’s onder andere omstandigheden wel voor prosociaal gedrag kiezen.

Bronnen: Current Biology, Duke University, Cell Press via EurekAlert!

Beeld: Christopher Krupenye, Duke University

Lees ook:

• Chimpansees vermoorden leider
• Moeders hebben veel seks om moord te voorkomen

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!