Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Een ivoren hangertje met gaatjes erin laat zien dat Europeanen al ruim 40.000 jaar geleden hun sieraden extra mooi maakten.
Zilveren oorbellen in de vorm van een zwaan, een gouden ring gegraveerd met de naam van je partner. Sieraden zijn er in alle vormen en maten. Maar ooit is het maken van zulke ‘gedragen kunst’ ontstaan. Een van de eerste exemplaren moet een hangertje met een reeks gaatjes zijn geweest. Zo schrijven archeologen van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie, de Universiteit van Bologna en enkele Poolse onderzoekscentra in het vaktijdschrift Scientific Reports.
Lees ook:
Hashtags en gaatjes
Zo’n 42.000 jaar geleden begon de moderne mens zich te verspreiden over Centraal- en West-Europa. Gedurende die tochten bewerkte die mammoetslagtanden tot onder meer sieraden en beeldjes. Daarbij gebruikten onze voorgangers geometrische motieven als lijnen, kruisen, hashtags, maar ook gaatjes op een rij. Inmiddels zijn er verschillende van deze versierde voorwerpen opgegraven. Maar oud ze precies zijn en welke rol ze speelden bij de migratie bleef nog onduidelijk.
Daar wilde het onderzoeksteam verandering in brengen. Het betreffende hangertje van mammoetivoor werd al in 2010 ontdekt door een van de Poolse auteurs van de studie, Mikołaj Urbanowski, in de Stajnia-grot in Polen. Verder troffen hij en zijn collega’s daar dierlijke botten en enkele stenen voorwerpen aan die dienden als gereedschap.
Virtuele reconstructie
Het team gebruikte vervolgens een betrekkelijk nieuwe dateringsmethode om te achterhalen hoe oud het hangertje precies was. Dat bleek 41.500 jaar te zijn. Precies rond de tijd van de massale trektochten van onze verre voorouders. Vervolgens bestudeerden Urbanowski en zijn team het hangertje nog beter door een virtuele reconstructie te maken.
Daaruit bleek hoe gedetailleerd de reeks gaatjes waren aangebracht. Ook vinden de onderzoekers het knap hoe het gaatje voor de ketting is gemaakt: het moet een heel precies klusje zijn geweest om een mooi rond gat te maken in een fragiel stukje mammoetivoor van slechts 3,7 millimeter. Datzelfde geldt voor de minuscule gaatjes op een rij.
Kill score
Maar wat was nu de betekenis van dat gaatjespatroon? Daar zijn volgens Urbanowski en collega’s twee mogelijke verklaringen voor. Het kan het aantal maancyclussen zijn dat de persoon die de ketting droeg had meegemaakt tijdens diens reis. Of het was een soort kill score; het aantal dieren dat hij heeft neergehaald.
De onderzoekers denken verder dat de ketting met het hangertje om de nek van een mammoetjager moet hebben gehangen. Het hangertje brak af en bleef vervolgens achter in de grot na de overnachting. Het team wil nu dezelfde grot en andere Poolse grotten doorzoeken en voorwerpen analyseren om het verhaal van de migratie rond 42.000 jaar geleden compleet te krijgen.
Ombouwen
Het hangertje is een zeer interessant vondst, vindt archeoloog Wil Roebroeks van de Universiteit Leiden, niet betrokken bij de studie. “Het past goed binnen ons beeld van de rijke materiële cultuur van vroegmoderne jager-verzamelaars in Europa. Recente ontwikkelingen in het dateren maakten het mogelijk om van dit kleine stuk de ouderdom te achterhalen, zonder grote delen ervan op te offeren.”
“Zoals de auteurs goed aangeven, dachten wetenschappers eerst dat het ging om resten van de zogenaamde Micoquien-cultuur (van 130.000 tot 70.000 jaar geleden): de productie-industrie van stenen werktuigen van de Neanderthalers”, vervolgt Roebroeks. “Datering toont nu echter aan dat het voorwerp jonger is dan die cultuur. De associatie is waarschijnlijk het gevolg van het ombouwen van oudere (Micoquien) en jongere (vroeg-Paleolithicum)-voorwerpen. Het laat maar weer eens zien hoe belangrijk het direct dateren van belangrijke vondsten zijn!”
Bronnen: Scientific Reports, Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology via EurekAlert!
Beeld: © Antonino Vazzana – BONES Lab