Elke zondag op de KIJK-site: een legendarische gebeurtenis uit de luchtvaartgeschiedenis. Deze keer: Waar bleef Amelia Earhart?

De afgelopen dagen was ze weer even in het nieuws: Amelia Earhart, de luchtvaartpioneer die in 1937 als eerste vrouw rond de wereld wilde vliegen. Er is namelijk een foto opgedoken van het vliegtuig waarmee ze de recordpoging wilde volbrengen. Op die foto, gemaakt vlak voordat zij en haar navigator Fred Noonan ergens in de Grote Oceaan zouden verdwijnen, is op de bovenkant van de romp een opvallend stuk metaal te zien, dat veel meer glimt dan de rest van de romp.

Een onderzoeker denkt nu dat dat stuk aluminium erg veel lijkt op een stuk metaal dat zo’n 25 jaar geleden op een atol in de Grote Oceaan werd teruggevonden. En hij hoopt dat de oude foto met nieuwe technieken zo goed kan worden ‘opgepoetst’ dat het patroon van de klinknagels waarmee de plaat is vastgezet zichtbaar wordt. En dan kan het bewijs worden geleverd dat het stuk metaal van Earharts toestel afkomstig is.

Nu is die onderzoeker, Ric Gillespie, verbonden aan de International Group for Historic Aircraft Recovery (TIGHAR), die al jaren onderzoek doet naar het lot van Earhart. Hij en zijn team zoeken regelmatig de publiciteit en daarmee geldschieters om de peperdure expedities te financieren. TIGHAR staat er dus een beetje om bekend dat ze een scheet laten en die vervolgens een orkaan noemen. Maar goed: het maakt het verhaal van Amelia Earhart niet minder bijzonder en het mysterie van haar verdwijning niet minder groot. Bovendien zou het zomaar kunnen dat het raadsel later dit jaar wordt opgelost.

Recordpogingen

Voordat ze aan haar poging om de wereld ter hoogte van de evenaar rond te vliegen begon, had Earhart al aardig wat records gebroken. Zo was ze in 1928 de eerste vrouw die over de Atlantische Oceaan vloog. Verder had ze op dat moment het hoogterecord op haar naam staan (1922: 4,26 kilometer) en was snelste vrouw die ooit van de Amerikaanse westkust naar de oostkust was gevlogen (1933).

Die recordpogingen gingen niet altijd van een leien dakje. Tijdens haar Trans-Atlantische vlucht was het bijvoorbeeld de bedoeling om in Parijs te landen, maar ze raakte de weg kwijt en belandde uiteindelijk in Ierland. En haar eerste poging om de wereld rond te vliegen (Earhart probeerde de 47.000 kilometer lange trip eerst in westelijke richting) strandde op Hawaii, waar de tweemotorige Lockheed L-10 Electra tijdens de start een klapband kreeg en een rare zwieper maakte. Daarbij raakte het uiteinde van de rechtervleugel de grond, met ernstige beschadigingen tot gevolg.

Primadonna

Aanvankelijk zou Earhart de trip maken met twee navigators aan boord: Harry Manning en Fred Noonan. Maar terwijl het toestel werd gerepareerd, besloot ze Manning niet mee te nemen. Waarschijnlijk omdat de karakters van de twee nogal botsten. Manning zei later in een interview: “Amelia Earhart was nogal een prima donna. Ze gaf de indruk nederig en verlegen te zijn, maar ze had echt een ego. Ze was keihard als het moest. Ik had genoeg van haar koppigheid en daarom schoof ze Noonan naar voren. Hij was een beetje een flierefluiter; geen betrouwbare navigator.”

Amelia Earhart en Fred Noonan kijken de kaart er nog eens op na.

Ook de tweede poging begon niet vlekkeloos. Omdat het de 39-jarige Earhart werd afgeraden om midden in de zomer over Afrika te vliegen, had ze haar plannen omgegooid. Ze zou in oostelijke richting gaan vliegen, zodat ze nog voor de zomer Afrika achter zich kon laten. En zo vertrok het toestel op 17 maart uit Oakland voor een vlucht naar Miami, waar de recordpoging zou beginnen.

Het lijkt erop dat de inschatting die Manning maakte van de capaciteiten van Earhart en Noonan aardig klopte, want ze landden op het verkeerde vliegveld. Niet op het Miami Municipal Airport, maar op het veel kleinere 36th Street Airport. Bovendien raakte het toestel ook bij deze landing beschadigd, zodat ze een week langer in Miami moest blijven dan de bedoeling was.

Nieuwe kansen…

Maar op 1 juni was het dan zover. De Electra was weer helemaal tip top en Earhart stuurde het toestel vanaf Miami in zuidelijke richting om vanuit Brazilië de overtocht naar Afrika te kunnen maken. De eerste 35.000 kilometer verliepen verder zonder al te veel problemen. Maar het omdraaien van de vliegroute had één belangrijk nadeel: tijdens het laatste deel van de trip zou Earhart in plaats van op Nieuw-Guinea op het veel kleinere Howland Island moeten landen om te tanken.

Om dat mogelijk te maken, gooide ze veel overbodige spullen uit het toestel, zodat de actieradius van de Electra met 440 kilometer toenam en het 4 kilometer lange en achthonderd meter brede eilandje kon worden bereikt. De Itasca, een schip van de Amerikaanse kustwacht, kreeg opdracht om tijdens het laatste deel van de vlucht radiocontact met de Lockheed Electra te onderhouden en alle lichten aan boord te ontsteken om als een soort baken te dienen.

Op 2 juli 1937 stegen Earhart en Noonan net na middernacht vanaf Lae in Nieuw-Guinea op voor de 4113 kilometer lange vlucht naar Howland Island. De weersverwachting was goed, maar desondanks kwamen ze in bewolking en stevige buien terecht. En dat maakte het voor Noonan alleen maar lastiger om het relatief kleine eiland in de onmetelijke oceaan te vinden.

Om 7.42 uur ving de Itasca (foto hierboven) een bericht op van Earhart: “We moeten zo ongeveer boven jullie zitten, maar we kunnen jullie niet zien. We hebben weinig brandstof over. We vliegen op 2000 voet.” Om 8.45 uur melde Earhart zich opnieuw: “We’re running on line north and south.” Het is het laatste wat de wereld van haar zou horen.

Vrijwel meteen kwam er een gigantische reddingsoperatie op gang. Maar op 19 juli, nadat bijna een half miljoen vierkante kilometer zee was afgezocht, werd de speurtocht, die tot dan toe 4 miljoen dollar had gekost, stopgezet. Haar man, George P. Putnam, huurde daarna nog verschillende boten om eilanden in de buurt van Earharts laatste positie af te zoeken, maar ook die zoektochten bleven zonder resultaat. Op 5 januari werd Amelia Earhart door het Amerikaanse gerecht officieel doodverklaard.

Er zijn verschillende aanwijzingen dat Earhart en Noonan nog een tijdje op Gardner-eiland, het huidige Nikumaroro, hebben geleefd.

De vraag is of ze op dat moment ook daadwerkelijk dood was. Al in 1940 vond een Britse officier op Gardner-eiland, het huidige Nikumaroro, twaalf botten en een schedel, die hij ter analyse naar Fiji stuurde. Een plaatselijke medicus keek ernaar en concludeerde dat ze afkomstig waren van een man. Helaas raakten de menselijk resten zoek, zodat ze niet met de nieuwste (DNA-)technieken kunnen worden onderzocht.

Het enige dat TIGHAR nog kon doen, was een stel forensisch antropologen naar de aantekeningen van de medicus laten kijken. En op basis daarvan denken de antropologen dat de botten die in 1940 werden gevonden niet van een man, maar van een vrouw zijn geweest. En dan ook nog eentje van westerse komaf.

Antisproetencrème

Zoals gezegd doet TIGHAR al heel lang onderzoek naar Earharts verdwijning. Zo vonden expeditieleden in 1991 op Nikumaroro de resten van een mannenschoen en een damesschoen van het soort en de maat die overeenkomt met wat Earhart tijdens de vlucht droeg. Bij opgravingen in 1997, eveneens door mensen van TIGHAR, werden de resten van een kampvuur en een wikkel van een voedselblik gevonden. En tijdens een expeditie in 2010 vonden de expeditieleden de resten van een zakmes, een cosmeticapotje, opengebroken schelpen en botsplinters.

Maar uit onderzoek van Cecil M. Lewis Jr. van de Universiteit van Oklahoma bleek dat met de huidige technieken niet te zeggen valt of de botten überhaupt menselijk zijn. Het potje met cosmetica lijkt echter wel een belangrijke aanwijzing te zijn.

Volgens Gillespie heeft onderzoek aangetoond dat het enige cosmetische product dat rond die tijd in zulke potjes werd verkocht Dr. Berry’s Freckle Ointment was, een middeltje om sproeten minder zichtbaar te maken. Earhart had die en het was bekend dat ze dat niet prettig vond.

Wat TIGHAR betreft, zijn er dus meer dan genoeg aanwijzingen dat Earhart en Noonan nog een tijdlang op het eiland hebben geleefd. Maar er zijn ook andere theorieën over het lot van de luchtvaartpionier. Zo zijn er mensen die denken dat ze een spionagemissie voor de Amerikaanse overheid uitvoerde en daarbij door de Japanners boven de Marshall-eilanden uit de lucht is geschoten. Afhankelijk van de bron is ze daarbij omgekomen of werd ze door de Japanner gevangengenomen en later geëxecuteerd. Anderen beweerden dat ze ergens veilig landde, in het geheim naar de VS terugkeerde en sindsdien ergens een teruggetrokken leven leidt. De verklaringen van TIGHAR lijken meer voor de hand te liggen.

In juli 2012 togen mensen van TIGHAR opnieuw naar Nikumaroro; dit keer met een schip dat geavanceerde multi-beam-sonarapparatuur aan boord had. Hiermee konden ze de zeebodem voor de kust van het eiland afzoeken. Vrijwel meteen vonden ze verstoringen die volgens hen best weleens de resten konden zijn van de Lockheed 10E ‘Electra’.

Tussen medio september en medio oktober van dit jaar gaan twee bemande mini-onderzeeërtjes van de Universiteit van Hawaii in de buurt van Nikumaroro onderzoek doen naar de gevolgen van de klimaatverandering op het zeeleven. En in samenwerking met TIGHAR wordt met de driepersoonssubs ook meteen gekeken naar wat er nou precies in de bodem voor de kust van het eiland ligt. Dus misschien komt er na 77 jaar eindelijk zekerheid over het lot van Amelia Earhart.

Bronnen: CNN, Complot! (André Kesseler en Leo Polak), TIGHAR, Wikipedia, History, The Miami Herald

Beeld: SIO, NOAA, US NAVY, NGA, GEBCO, Digital Globe, Google Earth, Smithsonian Archive, Purdue University, USAF, Stratus Project