Elke zondag op de KIJK-site: een legendarische gebeurtenis of een opmerkelijk vliegtuig uit de luchtvaartgeschiedenis. Deze keer: de luchtbrug naar Berlijn.
Al voordat Adolf Hitler verslagen was, werd er in Jalta, een badplaats op de Krim gepraat over de toekomst van Duitsland. Tijdens een conferentie die werd gehouden tussen 4 en 11 februari 1945 spraken de drie geallieerde leiders Roosevelt, Churchill en Stalin onder meer af om het land na de val van Hitler op te delen in bezettingszones. Een afspraak die een paar maanden later werd bevestigd tijdens een nieuwe conferentie, dit keer in Potsdam. Besloten werd om ook Frankrijk een bezettingszone toe te kennen. Berlijn, dat midden in de Russische zone lag, werd eveneens in vier sectoren opgedeeld en bestuurd door de Geallieerde Controleraad.
Maar het wantrouwen tussen de landen was groot en de spanningen liepen steeds hoger op. In juni had Stalin in een gesprek met Duitse communisten al te kennen gegeven dat hij van plan was om de positie van de Britten in hun bezettingszone te ondermijnen. Bovendien verwachtte hij dat de Amerikanen zich snel uit Duitsland terug zouden trekken en ging er van uit dat Duitsland daarna in z’n geheel onder Russisch gezag zou komen te vallen.
Ruzie over geld
Tegelijkertijd was er onenigheid over zo ongeveer elke stap die er in het na-oorlogse Duitsland gezet zou moeten worden. En in 1948 barste de bom. Op 20 maart 1948 stapte de Sovjet-Unie uit de controleraad en toen de Russen ook weigerden te verschijnen op de zitting van 16 juni betekende dat het einde van de controleraad.
Churchill, Roosevelt en Stalin tijdens de conferentie van Jalta.
Kort daarna besloten de westerse machten om de Duitse valutahervorming, waar al lange, maar steeds onsuccesvolle gesprekken met de Russen over waren gehouden, dan maar eigenhandig door te voeren. In de door het westen gecontroleerde zones kon voortaan worden betaald met D-Marken. Dat was voor Stalin de druppel. Hij zag de invoering als een regelrechte schendig van de afspraken die in Potsdam waren gemaakt. Drie dagen later introduceerde hij een munt voor de Sovjet-bezettingszone en geheel Berlijn. Maar de westerse machten verklaarden de oostelijke munt (de Ost Mark) ongeldig in de westelijke sectoren van Berlijn en de Sovjet-Unie sloeg daarop terug met een blokkade van West-Berlijn. Het was de eerste echte crisis in de Koude Oorlog.
Tonnen
In de nacht van 23 op 24 juni schakelde de Sovjet-Unie bovendien de elektriciteitsvoorziening (die vanuit de Sovjet-bezettingszone plaatsvond) uit en in de ochtend werden alle verbindingen over water en land naar West-Berlijn afgesloten. Over al die zaken waren officieel nooit afspraken gemaakt. Maar wel over het gebruik van drie luchtcorridors over Oost-Duitsland en dus bleef er maar één manier over om de dik 2 miljoen West-Berlijners en ruim 20.000 geallieerde troepen in leven te houden. Via de lucht.
De Amerikanen hadden becijferd dat, op basis van een rantsoen van 1990 calorieën per persoon per dag er dagelijks 646 ton aan bloem en meel, 125 ton graan, 64 ton vet, 109 ton vlees en vis, 108 ton aardappelmeel, 180 ton suiker, 11 ton koffie, 24 ton (poeder)melk, 3 ton verse gist, 144 ton groente, 38 ton zout en 10 ton kaas de lucht in moest. Totaal: 1534 ton voedingswaren per dag en daar kwam dan nog eens een dagelijkse voorraad van 3475 ton kolen en vloeibare brandstoffen bij.
Een Amerikaanse C-54 Skymaster landt op de Berlijnse luchthaven Tempelhof.
Dat was een probleem. De Amerikanen waren rond die tijd al flink aan het demilitariseren geslagen en hadden nog maar 96 C-47 Skytrains in Europa die samen per dag slechts 300 ton vracht konden vervoeren. Desondanks begonnen de Amerikanen op 26 juni aan Operation Vittles, (‘vittles’ zijn levensmiddelen) waarbij 32 C-47 Skytrains gevuld met onder meer melk, bloem en medicijnen koers zetten richting West-Berlijn. De Britten startten een dag later aan hun deel van de luchtbrug onder de naam Operation Plainfare en nog later werden ook Canadese, Nieuw-Zeelandse, Zuid-Afrikaanse en Australische vliegtuigen ingezet. De Fransen, die hun toestellen hard nodig hadden voor de oorlog in Indochina, besloten alleen hun eigen troepen te bevoorraden.
De Amerikaanse piloot Gail Halvorsen kwam op 17 juli 1948 op de Tempelhoff aan en zag een paar kinderen staan. Hij deelde wat kauwgum uit en beloofde dat hij de volgende dag meer snoep uit zijn vliegtuig zou droppen. Om de kinderen te laten weten dat hij het was, zou hij even met zijn vleugels wiebelen. Halvorsen hield woord en liet aan zelfgemaakte parachuutjes chocoladerepen vallen. Toen meer en meer piloten meededen en zelfs Amerikaanse fabrikanten snoep aanboden, groeide de actie uit tot ‘Operation Little Vittles’, waarbij uiteindelijk meer dan 3 ton snoep aan Berlijnse kinderen werd ‘uitgedeeld’.
Doordat de Amerikanen een hele vloot van de veel grotere C-54 Skymasters aan lieten rukken, draaide de luchtbrug een maand later al heel aardig. Elke dag steeg er 1500 keer een vliegtuig op richting West-Berlijn en werd er 4500 ton vracht vervoerd. Nog een paar maanden later werd 5000 ton per dag herhaald en in de lente van 1949 liep dat zelfs op tot gemiddeld 8893 ton per dag.
Doorstart
Om zo’n enorm aantal vliegbewegingen te kunnen, halen werd een speciaal radarsysteem ontwikkeld dat het vliegen op alle momenten van de dag en onder alle weersomstandigheden mogelijk maakte. Bovendien werden in de corridors eenrichtingsverkeer ingesteld en was er een strak vliegschema. Per keer stegen er vijf toestellen vlak achter elkaar op. Ze vlogen vervolgens met onderling 300 meter hoogteverschil (het eerste toestel vloog op 1500 meter) richting Berlijn en bij aankomst had een piloot maar één poging om aan de grond te komen. Als de landing mislukte, maakte hij een doorstart en vloog met lading en al terug naar West-Berlijn. Er was domweg geen tijd voor een tweede poging.
Door dit systeem kon in Berlijn iedere drie minuten een vliegtuig landen. Die werd vervolgens binnen een half uur gelost en zette dan weer koers naar West-Duitsland. Voor de luchtbrug werden drie West-Berlijnse luchthavens gebruikt: Gatow in de Britse sector, Tempelhof in de Amerikaanse sector en het hoog tempo aangelegde vliegveld Tegel in de Franse sector. En zo werden er tijdens de Berlijnse blokkade bijna 278 duizend vluchten uitgevoerd, waarbij 2,5 miljoen ton vracht werd vervoerd. Bij de operatie kwamen 39 Britten, 31 Amerikanen en 13 Duitsers om het leven.
Het monument ter nagedachtenis van de luchtbrug.
In mei 1949 zagen de Russen eindelijk in dat de blokkade zinloos was. Vanaf dat moment werden westerse vrachtwagens onder begeleiding van Russische troepen weer op de snelwegen naar Berlijn toegelaten.
Miljarden
De totale kosten voor de luchtbrug werden gedeeld door de VS, Groot-Brittannië en West-Duitsland en liepen op tot een geschatte 224 tot 500 miljoen dollar (omgerekend 1,6 tot 3,7 miljard hedendaagse euro’s). Veel geld. Maar veel historici zijn er van overtuigd dat de luchtbrug ervoor heeft gezorgd dat het grootste deel van Duitsland en Berlijn uiteindelijk in de westerse invloedssfeer bleef en niet in Russische handen kwam. Als dat was gebeurd, had de wereld er waarschijnlijk heel anders uitgezien.
Bronnen: Historynet / Wikipedia
Beeld: USAF / Andreas Kunz, B. Johnen and Joachim Robert Moeschl: University of Mainz / Mw9 / CC BY SA 2.0