Een klein, 68 miljoen jaar oud vogelfossiel doet wetenschappers vreemd opkijken. Falcatakely forsterae lijkt namelijk in niets op andere vogels uit zijn tijd.

Het lag jaren netjes ingepakt op een plank; het kleine, de door steen omhulde resten van oervogel Falcatakely forsterae. Nu blijkt het pakweg 68 miljoen jaar oude fossiel, beschreven in vakblad Nature, een wel heel bijzondere te zijn. Nog nooit zagen wetenschappers een vogel uit de dinosaurusperiode met zo’n bizarre schedelvorm.

Lees ook:

• Vogeldieet schijnt licht op oorsprong Oudegyptische offervogels
• ‘Uitgestorven vogel ontstaat opnieuw’

Bizar fossiel

Het fossiel werd in 2010 gevonden tijdens opgravingen in het Noordwesten van Madagaskar. Toen onderzoekers het stuk steen, tussen 66 en 72 miljoen jaar oud (uit het Krijt), enkele jaren later onder de CT-scan beter bekeken, zagen ze een schedel anders dan ze ooit eerder hadden gezien.

Het vogeltje, dat de onderzoekers Falcatakely forsterae doopten, heeft wel wat weg van een kleine toekan, maar daar houden de vergelijkingen ook op. Het kwetsbare schedeltje, waar slechts het voorste deel van bewaard bleef, is met een nog geen 9 centimeter lange, zeisvormige snavel, klein, maar in goede staat. Én, zo schrijft Daniel Field, niet betrokken bij het onderzoek, in een review voor Nature, “utterly bizarre”.

De ogenschijnlijke overeenkomst met de moderne toekan, betekent overigens niet dat F. forsterae een vroege voorloper van de ‘junglevogel’ is. Veel waarschijnlijker is dat het een geval van convergente evolutie is waarbij niet verwante organismen onafhankelijk van elkaar eenzelfde eigenschap (zoals een ‘toekansnavel) ontwikkelen.

Konijnengebit

Wat maakt het vogeltje zo bizar? De vorm van de snavel en de opbouw van de schedel lijken níets op wat we kennen van tijdgenoten: de pakweg 200 bekende vogelsoorten die tussen 150 en 66 miljoen jaar geleden leefden. De snavelvorm past totaal niet binnen het bekende beeld en ook de schedel druist in tegen hoe wetenschappers dachten dat vogelkoppies toen waren opgebouwd.

Daarbij zagen de paleontologen een tandje (mogelijk waren het er ooit meer) aan de het uiteinde van de snavel, maar niet elders in zijn kaak. Dat is bijzonder, want bij de nauwste verwanten van de moderne vogels uit dit dinosaurustijdperk is het precies andersom. Zij hebben tanden langs de hele kaaklijn, maar níet vooraan in de bek. Al met al had F. forsterae, die de onderzoekers digitaal uit het gesteente wisten te ‘trekken’, een bijzonder, bijna komisch uiterlijk; een soort kleine toekan met opvallende, vooruitstekende voortandjes – als een soort konijnengebitje.

‘Omgekeerde vogel’

Ornitholoog Jente Ottensburghs (Wageningen University & Research) spreekt van een “zeer interessante ontdekking die nieuwe vragen oproept over de evolutie van vogels.” Ottenburhgs: “Volgens de auteurs behoorde deze soort tot de Enantiornithes (of ‘omgekeerde vogels’), een evolutionaire lijn die nauw verwant is aan de moderne vogels. Deze vogels hadden tanden en verdwenen tijdens de massa-extinctie aan het einde van het Krijt. De bijzondere schedel van F. forsterae suggereert dat de Enantiornithes nog diverser waren dan we tot nu toe dachten.”

Toch is deze conclusie nog niet helemaal waterdicht, zo nuanceert de vogeldeskundige. “Het reconstrueren van evolutionaire verwantschappen op basis van schedels en snavels is heel moeilijk. Deze structuren kunnen namelijk snel evolueren. Kijk maar naar de enorme diversiteit aan snavels bij moderne vogels. Mogelijk behoort dit fossiel dus niet tot de Enantiornithes, maar vertegenwoordigt het een andere evolutionaire lijn.”

Waar deze toekanachtige vogel ook thuishoort op de evolutionaire stamboom, het fossiel toont aan dat er een grote diversiteit aan vogelachtige dieren tijdens het Krijt rondvloog. “Als ornitholoog lijkt het me heel spannend om met een tijdmachine naar het Krijt te reizen en die diversiteit in kaart te brengen. Dat is natuurlijk niet mogelijk, maar dankzij zulke fossielen kunnen we toch op een andere manier terug in de tijd reizen.”

Bronnen: Nature (paper), Nature (review), ScienceAlert

Beeld: Mark Witton; O’Connor et al., 2020/Nature

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!