Jarenlange conflicten met veel wapens, gewonden en slechte hygiëne hebben in Irak veel multiresistente bacteriesoorten opgeleverd. Dat kan ook een wereldwijd probleem worden.

Een oorlog kent alleen maar verliezers. Nou ja, er is blijkbaar toch een winnaar: de bacterie. Wetenschappers van onder meer de American University of Beirut beschrijven in het tijdschrift BMJ Global Health op welke manier verschillende facetten van de gewapende conflicten in Irak bepaalde bacteriesoorten volop in de kaart hebben gespeeld. Ze geven tevens een waarschuwing af voor de rest van de wereld.

Lees ook:

• Wat is de duurste oorlog uit de geschiedenis?
• Deze oorlogsmisdaad moest in de doofpot verdwijnen
• Antibioticaresistentie verleden tijd?

Schoolvoorbeeld Irak

Antibioticaresistentie wordt een steeds groter probleem. Volgens onderzoek zullen tegen het jaar 2050 elk jaar circa 10 miljoen mensen sterven aan infecties die worden veroorzaakt door multiresistente bacteriën (microben die ongevoelig zijn voor veel soorten antibiotica). Bekend is dat te veel en verkeerd gebruik van antibiotica hieraan bijdraagt. Dat komt doordat bacteriën, als ze er maar lang genoeg aan blootgesteld worden, zich ertegen leren wapenen. Gelukkig bestaan er inmiddels internationale richtlijnen voor het juist voorschrijven van dit geneesmiddel.

Maar in een oorlog is alles anders. Irak is daar een schoolvoorbeeld van, schrijven de wetenschappers, onder leiding van Antoine Abou Fayad, in hun artikel. Ze bestudeerden diverse studies naar de situatie in het land tijdens de laatste twee conflicten, namelijk de Amerikaanse invasie en bezetting van 2003 tot 2011 en de strijd tussen de Iraakse Staat en ISIS tussen 2014 en 2017.

Zware metalen

Abou Fayad en collega’s benoemen talloze voorbeelden van situaties waarin bacteriën volop de kans kregen multiresistent te worden. Zo was er het hoge aantal gewonde soldaten en burgers dat met zeer besmettelijke open wonden (van explosies of brand) dicht opeen op veldbedden lagen. Ze werden soms verzorgd door ongeschoold medisch personeel in chaotisch opgezette veldhospitalen. En dat onder verre van hygiënische omstandigheden (weinig schoon water, slecht sanitair). Medicijnen waren er te weinig, en de antibiotica die er waren, werden te pas en te onpas ingezet. Dit alles leidde tot een snelle verspreiding van resistente bacteriën.

En dan het militaire materieel zelf. Dat bevat vaak veel zware metalen. In explosieven zit bijvoorbeeld lood en kwik en in de kogels, geweerlopen en de pantsers van militaire voertuigen chroom, koper en zink. Veel bacteriën die in contact komen met zulke giftige stoffen gaan dood, maar zij die overleven zijn er beter tegen bestand. En vaak zie je dat resistentiegenen tegen bepaalde giftige stoffen zo generiek zijn dat ze ook gebruikt kunnen worden om bijvoorbeeld antibiotica uit de cellen te pompen. Vandaar de hogere antibioticaresistentie.

Iraqibacter

Welke bacteriesoorten bleken de grootste profiteurs van de omstandigheden die in Irak heersten? Volgens de onderzoekers was dat bijvoorbeeld de Acinetobacter baumannii. Amerikaanse soldaten namen deze bacterie, die ze ook wel Iraqibacter noemden, vaak mee van het front. Ook de beruchte ziekenhuisbacteriën Pseudomonas aeruginosa en Klebsiella pneumoniae verspreidden zich hard onder de genoemde omstandigheden.

Abou Fayad en zijn team eindigen hun artikel met een waarschuwing. Er moet nog veel meer onderzoek worden gedaan naar het effect van oorlogen en gewapende conflicten op antibioticaresistentie. Dat is niet alleen in het belang van de conflictgebieden zelf, maar vanwege vluchtelingenstromen en naar huis terugkerende soldaten kunnen multiresistente microben ook in de rest van de wereld belanden. En dat moeten we natuurlijk zien te voorkomen.

Niet vingerwijzen

“Antibioticaresistentie aanpakken vereist naast het monitoren van de opkomst van resistente bacteriën ook het ontwikkelen van nieuwe antibiotica en het correcte gebruik van bestaande soorten”, vertelt Wiep Klaas Smits, microbioloog bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). “In een conflictsituatie (maar bijvoorbeeld ook de situatie nu in Turkije en Syrië na de aardbeving en de oorlog in Oekraïne) is het heel makkelijk om dat laatste aspect uit het oog te verliezen. Als er medicijnschaarste is, in combinatie met een ingestorte medische infrastructuur, moet je logischerwijs roeien met de riemen die je hebt.”

“We moeten er overigens voor waken te gaan vingerwijzen naar het betreffende land”, vervolgt hij. “Wel kan het helpen het probleem in kaart te brengen en een goede samenwerking met wetenschappers en artsen in het gebied te bewerkstelligen. In zekere zin is elke oorlog (of ramp) een probleem van ons allen. En daarmee ook de toegang tot de juiste medische hulpmiddelen.”

Bronnen: BMJ Global Health, BMJ New via EurekAlert!

Beeld: Mstyslav Chernov/CC-SA 4.0 International

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!