Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Falen wanneer er veel op het spel staat. Het overkomt iedereen weleens. Ook apen, lijkt nieuw onderzoek uit te wijzen.
Met zweetdruppels op zijn voorhoofd legt de voetballer de bal op de stip. Hij loopt een paar stappen achteruit en kijkt om zich heen; het publiek kijkt vol spanning toe. De voetballer staart naar de bal en voelt zijn maag een rare draai maken. Hij zucht diep, neemt een aanloop en vlak voor hij de bal raakt, wordt zijn blik wazig. De bal vliegt – te zacht – door de lucht en belandt voor de voeten van de keeper. Oeps, weg is de kans op het winnen van het kampioenschap.
Menig voorbeeld uit de sportwereld, maar ook daarbuiten, waarin mensen precies op het moment dat het ertoe doet, fenomenaal falen. Een typisch menselijke eigenschap, toch? Nou nee, ook resusapen hebben ermee te dealen, blijkt uit onderzoek van de Carnegie Mellon University (VS).
Lees ook:
Computerspelletje
Drie resusapen werden getraind om een spelletje te spelen op een computerscherm. Ze moesten eerst hun hand op de cursor leggen binnen een cirkel, waarna deze na een willekeurige tijd verdween. Op dat moment verscheen een target-icoon op een andere plek op het beeld. De taak aan de apen om zo snel én precies mogelijk de cursor naar dat figuurtje te brengen.
Er waren vier typen beloningen te verdienen, namelijk small, medium en large. En dan was er nog de jackpot: deze was het grootst maar ook het zeldzaamst: hij kwam maar in 1 op de 20 sessies voor. De rest was evenredig verdeeld. De apen wisten van tevoren welk type beloning ze kregen bij succes.
Jackpot = falen
Een grotere beloning in het vooruitzicht leidde tot een betere prestatie. Een large-beloning verhoogde het succespercentage bijvoorbeeld met ongeveer 10 procent. Maar dat was anders bij de jackpot: ineens kelderde het aantal geslaagde sessies met 10 tot 25 procent, afhankelijk van de aap. Met de jackpot in gedachten, faalden de apen.
De dieren leken niet te leren van mislukte pogingen. Ze probeerden het keer op keer op dezelfde manier, maar bezweken telkens onder de druk, zo leek het. Bij een van de apen was dit zelfs 11 op de 11 pogingen, arme stakker.
Omgekeerde U-vorm
Om te kijken of het nog uitmaakte om wat voor taak het ging, kreeg een van de apen een nieuw spelletje te doen. Hierbij moest hij een lijn op een computerscherm zo goed en snel mogelijk volgen. Ook hierbij was de druk hem te veel. Zelfs na een maand oefenen, was er geen verbetering zichtbaar.
Toen het onderzoeksteam het succespercentage per grootte van de beloning uitzette in een grafiek, bleek deze een omgekeerde U-vorm te hebben. Dit is hetzelfde als onderzoek bij mensen uitwijst: je prestaties gaan omhoog wanneer er veel op het spel staat, tot… de beloning zo groot is dat je bezwijkt onder de druk.
Wat gebeurt er in dat koppie?
Volgens de onderzoekers zijn drie resusapen maar een kleine groep, maar omdat de resultaten zo duidelijk waren, twijfelen ze er niet over dat de dieren daadwerkelijk in staat zijn te bezwijken onder de druk.
Ondanks genoeg onderzoek – en anekdotisch bewijs – bij mensen waaruit blijkt dát het fenomeen bestaat, is er nog weinig bekend over wat er precies in je hoofd omgaat wanneer het je overkomt. Nu zou het mogelijk kunnen zijn om met apen te experimenteren terwijl ze bijvoorbeeld in de hersenscanner liggen.
Beeld: Wikimedia Commons