Na nadere inspectie bleek een hoornschelp uit een Frans museum geen beker, maar een muziekinstrument. Na zo’n 18.000 jaar zijn zijn klanken weer te horen.

Het loont om museumstukken eens in de zoveel tijd nog eens onder de loep te nemen. Dat blijkt uit een (her)ontdekking van een schelp, die zo’n 80 jaar op de planken van het Muséum de Toulouse in Zuid-Frankrijk lag. Men dacht dat de hoornschelp, ontdekt in 1931, een drinkbeker was. Maar dat, zo schrijven onderzoekers onlangs in vakblad Science Advances, blijkt niet zo te zijn. Volgens hen gaat het om een pakweg 18.000 jaar oud windinstrument – de oudste in zijn soort. Hoe hij klinkt? Luister hieronder.

Lees ook:

• Model ei van uitgestorven olifantsvogel blijkt echt te zijn
• Bijzonder: stemklanken van een 3000 jaar oude mummie

Drinkbeker

Archeologen duikelden de 31 centimeter grote schelp, afkomstig van zeeslak Charonia lampas, pakweg 80 jaar geleden op in een grot aan de voet van de Franse Pyreneeën. De Marsoulas-grot was in 1897 de eerste, rijkelijk versierde grot die in de Pyreneeën werd ontdekt. Het markeert het begin van het zogenaamde Magdalénien: een van de latere culturen van het West-Europese laat-paleolithicum.

In eerste instantie vermoedde men dat de schelp werd gebruikt als beker tijdens speciale gelegenheden en ceremoniën. Toen de schelp tijdens een inventarisatieronde opnieuw onder de loep werd genomen, bleek echter dat de archeologen destijds het een en ander over het hoofd hadden gezien.

Bewerkt

Zo is de top (apex) van de schelp gebroken, waardoor er een kleine opening van ongeveer 3,5 cm in ontstaan is. Bijzonder, want de top is het hardste deel van de schelp. De breuk was dus zeer waarschijnlijk geen ongelukje, zo stellen de onderzoekers, maar opzettelijk door mensen gemaakt. Ook krassen aan de schelpmond en gaatjes in interne spiraal van de schelp suggereren dat mensen de hoorn doelgericht bewerkt hebben. En wel, zo schrijft het team, zodat het dienst kon doen als blaasinstrument.

De schelp lijkt dus aangepast te zijn om muziek (geluid) mee te maken, maar doet het dat ook? Om daar achter te komen, schakelden de onderzoekers de hulp van een hoornist in. En jawel, ongetwijfeld na enige oefening wist die drie noten te produceren (lees: in de buurt van drie huidige noten te komen): een C, Cis (C#) en D.

Luister hieronder naar de klanken van het prehistorische instrument.

Oudste in zijn soort

Het instrument is waarschijnlijk niet helemaal compleet. Resten van een bruin, organische materiaal rond de top (apex) impliceren dat er ooit een mondstuk op bevestigd was, aldus het team. Recentere, vergelijkbare hoornschelp-instrumenten hebben vaak zo’n mondstuk.

De versiering met het rode pigment hematiet, benadrukt volgens de onderzoekers dat het om een bijzonder, symbolisch object moet gaan. Aan de hand van koolstofdatering schatten de onderzoekers de leeftijd van de hoornschelp op pakweg 18.000 jaar. Dat maakt het Marsoulas-instrument het oudste windinstrument in zijn soort. Eerder werden alleen oudere fluiten gevonden.

Bronnen: Science Advances, CNRS1, 2, EurekAlert!

Beeld: Carole Fritz et al., 2021/Science Advances

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!